به­هر­حال استفاده­کنندگان و مخاطبین افشا قشر وسیع و متنوعی از اقشار جامعه را به خود اختصاص می‌دهد و این مسئولیت اجتماعی افشا­کننده را پررنگ­تر می­ کند.

انواع افشا

در جامعه حسابداری ایران، تا قبل از سال ۱۳۷۹ فرایند گزارشگری مالی تحت تاثیر انگیزه­ های اختیاری مدیران شرکت­ها بوده است. به عبارت دیگر هیچگونه معیاری از طریق قوانین و مقررات بخصوص استانداردهای حسابداری و حسابرسی در خصوص افشای اطلاعات تعیین نشده بود و میزان افشای اطلاعات بیشتر قضاوتی و مبتنی بر تصمیم تیم مدیریتی شرکت بود. این دوره از فرایند افشا را ‌می‌توان دوره افشای اختیاری نامید. در سال ۱۳۷۹ جامعه حسابداری ایران رهنمودی کمی برای تعیین میزان اهداف اطلاعات تعیین نمود. این رهنمود تحت عنوان دستورالعمل حسابرسی در سال ۱۳۷۹ تصویب شد و از سال ۱۳۸۰ اجرای آن از سوی شرکت­های ایرانی الزامی گردید.‌بنابرین‏ با تصویب این دستورالعمل، فرایند افشای اطلاعات وارد دوره اجباری شد(نظری و میرباقری، ۱۳۹۰، ۱۴ و۱۳).

در یک دیدگاه، انتخاب سیاست حسابداری هیچ­گاه نمی­تواند بیطرفانه باشد. در این میان کسی هست که خواست یا سلیقه وی تامین شود و کسی هم هست که خواست وی تامین نشود. از نظر اخلاقی این پرسش مطرح است که فرایند سیاست­گذاری باید بر پایه چه رهنمودی قرار گیرد و در راستای تامین منافع چه گروهی قرار داشته باشد. دو راه یا گزینه وجود دارد. راه نخست این است که تدوین­کننده استاندارد ارتباطی یکسان با منافع همه افراد داشته باشد و با توجه به اصل بی­طرفی باید استاندارد­هایی ارائه شود که به تبعیت از آن رفاه اجتماعی به حداکثر برسد. راه دوم این است که به منافع یک گروه اولویت داد و برای آن­ها مزیت قائل شد، این گروه نمی­تواند کسی جز گروه مصرف ­کننده قرار گیرد که منافع استفاده­کنندگان تامین شود (اسمعیل­زاده مقری و احمدشعربافی، ۱۳۸۹٫ ۷۳ و ۷۲).

بسیاری از صاحب­نظران بر این باورند که شرکت­ها داوطلبانه تمامی اطلاعاتی را که برای عملکرد بهینه بازار سرمایه ضرورت دارد افشا ‌می‌کنند. به نظر این گروه، افشا نکردن برخی از اطلاعات، ‌به این دلیل است که یا برای سرمایه ­گذاران نامربوط محسوب یا از منابع دیگر دریافت می­ شود.برخی دیگر بر این باورند که مدارک و شواهد بیانگر این است که شرکت­ها تمایلی ندارند اطلاعات مالی اضافه افشا کنند مگر اینکه دولت یا حرفه حسابداری بر آن ها فشار آورد. آن ها بی­میلی شرکت­ها در افشای اطلاعات اضافی را یادآور می­شوند و در این زمینه پاسخ­هایی را بر می­شمارند که شرکت­ها در رابطه با پرسشنامه ­های تحقیقاتی ارائه کرده‌اند(شباهنگ، ۱۳۸۹، ۱۵۶).

1. 1. افشای اطلاعات باعث می­ شود که شرکت­های رقیب از وضع آن ها آگاه شوند و این به ضرر سهام‌داران است و این دیدگاه نمی­تواند ارزش زیادی داشته باشد، زیرا شرکت­های رقیب اطلاعات مورد نظر خود را در منابع دیگر به دست می ­آورند.

1. 1. گفته می­ شود که اتحادیه ­های کارگری ‌در مورد دستمزد­ها(پس از کسر اطلاعات) می ­توانند بهتر چانه بزنند و این توان را از مجرای اطلاعات مالی به دست می ­آورند. ولی جنبه مثبت این قضیه این است که افشای اطلاعات کامل می ­تواند جو حاکم بر محیط مذاکره و چانه­زنی را بهبود بخشد.

1. 1. اغلب ادعا می­ شود که سرمایه ­گذاران نمی ­توانند رویه­ ها و سیاست­های حسابداری را درک کنند و افشای اطلاعات بیشتر موجب گمراهی و نه هدایت آن ها خواهد شد. این دیدگاه هم نمی­تواند دارای پشتوانه قوی باشد، زیرا مدیران­مالی و تحلیل­گران در زمینه ­های حسابداری آموزش­های عالی دیده­اند و سرمایه ­گذاران می ­توانند از دیدگاه تخصصی آن ها استفاده کنند و با بهره گرفتن از اطلاعات مالی موجود در بازارهای کارا عمل نمایند و نیز همین متخصصان می ­توانند با مطالعه، بررسی و مقایسه صورت‌های مالی، اطلاعات لازم را به دست آورند.

1. 1. یک دیدگاه این است که امکان دارد سایر منابع اطلاعاتی موجود بتوانند اطلاعات مالی و مورد نظر سرمایه ­گذاران را با هزینه­ای کمتر از اطلاعاتی که از طریق صورت­های مالی به دست می ­آید ارائه کنند.

1. ناآگاهی از نیازهای سرمایه ­گذاران هم دلیلی است برای محدودشدن اطلاعات(اطلاعات کمتری افشا می­ شود) با توجه به اینکه الگوهای سرمایه ­گذاری زیادی وجود ندارد و افراد به دیدگاه­ های ارائه شده به وسیله واسطه­ها تکیه و اعتماد می­نمایند. این دیدگاه هم نمی­تواند چندان معتبر باشد.

به طور کلی افشا انتقال وارائه اطلاعات اقتصادی اعم از مالی و غیر مالی کمی یا سایر اشکال اطلاعات مرتبط با وضعیت و عملکرد ­مالی شرکت است. این افشا در صورتی که به واسطه یک منبع مقرراتی و وضع­کننده قوانین الزامی شده­ باشد افشای اجباری گفته می­ شود و درصورتی که افشای اطلاعات تحت تاثیر قوانین خاصی نباشد، افشای اختیاری تلقی می­ شود. همچنین افشا به طور ضمنی بیانگر ارائه حداقلی از اطلاعات در گزارش­های شرکت است به نحوی که بتوان به وسیله آن ارزیابی قابل قبولی از ریسک­ها و ارزش­ نسبی شرکت به عمل آورد و کاربران اطلاعات را در این زمینه یاری نماید(ابوئی مهریزی، ۱۳۹۰، ۱۸).

افشای اختیاری شامل ۶ بخش است. پیشینه اطلاعاتی، خلاصه­ای از نتایج مهم تاریخی، اطلاعات بخش‌ها، آماره­ های کلیدی غیرمالی، اطلاعات پیش ­بینی و بحث و تحلیل مدیریت(کاشانی­پور و دیگران، ۱۳۸۸، ۸۹).

اجزای تشکیل­دهنده شاخص افشای اختیاری غیرمالی شامل افشای میانگین حقوق هر کارمند، سن کارکنان کلیدی، سهم از بازار محصولات یا خدمات اصلی، تعداد واحدهای فروش­رفته مربوط به محصولات یا خدمات اصلی، قیمت فروش هر واحد مربوط به محصولات یا خدمات اصلی، میزان رشد در واحدهای فروش­رفته مربوط به محصولات یا خدمات اصلی، میزان فروش سربه­سر مربوط به محصولات یا خدمات اصلی، زمان انجام تولیدیا تحویل، تشریحروش­ها یا فوت و فن تولید و توضیحاتی درباره مشتریان ‌می‌باشد(همان منبع، ۹۷).

هزینه ها و منافع حاصل از افشای اختیاری اطلاعات