در میان روش های زیادی از این نوع که در پژوهش های مربوط به ADHD به کار می‌روند، می توان به برنامه مصاحبه تشخیصی برای کودکان ( DICA ، هرجانیک و همکاران، ۱۹۷۵ ) اشاره کرد. هر دو این ها در حال حاضر با رایانه به شکل قابل قیاسی با DSM-IV-TR هستند. اگر چه مصاحبه های ساخت یافته فواید زیادی دارند، با وجود این محدودیت های خاصی دارند (واکر و روبرتس^[۴۰] ،۲۰۰۱ ).

خانواده و تاریخچه روانپزشکی فرد

خانواده و تاریخچه روانپزشکی فرد در ارائه یک تشخیص دقیق به ما کممک می‌کنند . مخصوصاً مطالعات ژنتیک خانواده ، احتمال معنی دار وجود چندین شرایط روانپزشکی را در خویشاوندان درجه اول ( یعنی مادر ، پدر و همشیرها ) کودکان مبتلا به ADHDنشان می‌دهند(بیدرمن^[۴۱]،۱۹۹۱)

تاریخچه طبی و رشدی

به منظور شناسایی عوامل عللی که ممکن است از شرایط طبی خاص نشأت گرفته باشند و تدارک الگویی از رفتار سازش نایافته درADHD ، متخصصان بالینی باید تاریخچه طبی و رشدی جامعی را گردآوری کنند : از نقطه نظر طبی ، چند عامل خطرساز در ارتباط با ADHD وجود دارند که متخصصان بالینی باید آن ها را مورد توجه قرار دهند و آن ها عبارتند از :

مشکلات پیش از تولد و بعد از تولد : مانند مسمومیت ، ضربه ، عفونت در زمان بارداری یا بچه ای که بعد از گذشت مدت زمان کوتاه از تولد دچار مشکل تنفس ، مکیدن یا خوابیدن می شود.

مصرف مواد توسط مادر ، در زمان بارداری (به خصوص الکل و سیگار )(میرنسب،۱۳۸۶).

وضع سلامت ضعیف مادر

کمبود ویتامین ها و مواد معدنی : که (نشانه های آن ) می‌توانند مانند نشانه هایADHD باشند، هر چند غذا باعث ایجاد ADHD نمی شود. کمبود ویتامین بدون علایم بالینی می‌تواند موجب بی توجهی و عملکرد ضعیف در تکالیف شود. علاوه بر آن ، فلزات سرب و کادیوم می‌توانند جذب مغز شوند و ایجاد بیش فعالی و ناتوانی یادگیری کنند(استیوارت^[۴۲]،۱۹۸۹)

عفونت های متعدد گوش که می‌توانند مانع مکان یابی اصوات گفتاری یا توجه به گفتار شوند

• • سردردها

• • بیماری‌های مکرر

• • هماهنگی ضعیفدست و چشم

• • چپ برتری که مستقیما به ADHD مربوط نمی شود اما در کودکان مبتلا به ADHD که والدینشان دچار بیماری افسردگی هستند شایع تر است(پیلس بری^[۴۳]،۱۹۹۵)

مشاهده

مشاهده مستقیم مراجع ، برای سنجشADHD اهمیت است. مشاهده مراجعان در یک موقعیت طبیعی(مانند کلاس ، سمینار یا همایش، و محل کار ) می‌تواند کار تشخیص را تا حد زیادی تسهیل کند (هر چند که این امر به ندرت به عنوان یک گزینه مطرح شده است). با وجود حایز اینکه متخصصان بالینی می‌توانند بیش فعالی ، بی توجهی ، تکانشگری و پیروی از دستورالعملها را در مطب مورد سنجش قرار دهند ، اما باید یگانگی موقعیت و این موقعیت را که توجه تک تک متخصصان بالینی می‌تواند بروز رفتارهای طبیعی را مخصوصاً در کودکان کاهش دهد در نظر داشته باشند .مشاهده ساخت دار کودکان ، این امکان را برای درمانگر فراهم می‌سازد که نشانه ها را با گروه همسالان مقایسه کند و به متغیرهای موقعیتی توجه نماید(میرنسب،۱۳۸۶).

روش های ارزیابی مشاهده ای مختلفی نیز وجود دارند که به طور مستقیم تری مشکلات رفتاری کودکان مبتلا به ADHD و نیز تعامل آن ها با دیگران را ارزیابی می‌کنند. در بین آن ها نظام هایی برای مشاهدهء رفتار در موقعیت های شبیه سازی شده با کلینیک و نظام هایی برای ارزیابی تعاملات کودکان مبتلا به ADHD با دیگران در کلینیک وجود دارد. بسیاری از این نظام های کدگذاری رفتارهایی را هدف قرار می‌دهند که به طور مشخص با ADHD مرتبط اند، مانند رفتار اتمام تکلیف ، بی قراری و غیره . این روش ها به دایل این واقعیت که تلاش دارند رفتار را در شرایطی که بیشتر نماینگر زندگی واقعی اند بررسی کنند، اغلب روایی و پایایی بیشتری از روش های ارزیابی مبتنی بر کلینیک دارند. (خدایاری فرد ، سهرابی ، ۱۳۹۰)

هر چند فنون مشاهده ساخت یافته ، اطمینان بخش به نظر می‌رسند ولی ‌در مورد اینکه این نتایج تا چه اندازه با درچه بندی های حاصل از والدین و یا معلمان همبستگی دارند گزارش‌های ضد و نقیضی وجود دارد. ظاهراً مشاهدات مستقیم دارای اعتبار بیشتری هستند ، زیرا آن ها نمونه های مشخص دقیقی از رفتاری را که به طور مستقیم مورد بررسی قرار می‌گیرد ارائه می‌دهد(میرنسب،۱۳۸۶).

ابزارهای سنجش استاندارد

انواع مقیاس‌های درجه بندی رفتار را می توان برای سنجش ADHDمورد استفاده قرار داد. استفاده از این مقیاس ها برای اجرا کننده آن آسان است ، می توان آن ها را به سرعت تکمیل کرد ، و نشان داد که رفتار تا چه اندازه از هنجارهای مربوط به یک سن و جنس خاص انحراف دارد. پرسشنامه‌ها مشاهدات والدین و معلم را بیرون می کشند ، در حالی که خودسنجی ها اطلاعات ارزشمندی را از کودکان ، نوجوانان و بزرگسالان ارائه می‌دهند. این ابزارها ، علاوه بر اینکه به تشخیص اولیه کمک می‌کنند ف می‌توانند در انجام سنجش های پیگیرانه اثر بخشی درمان برای متخصصان بالینی مفید باشند(میرنسب،۱۳۸۶).

انواع ابزارهای در دسترس عبارتند از :

• • درجه بندی های والدین: رایج ترین اندازه های درجه بندی والدین ، مقیاس‌های درجه بندی کانرز برای والدین ( CPRS) و فهرست رفتار کودک (CBCL) می‌باشند. مقیاس ها کانرز ( معلم ، والد ، خودسنجی نوجوان و بزرگسال ) اخیراًً روی یک نمونه بزرگ در ایالات متحده استاندارد شده اند . مقیاس‌های درجه بندی مورد استفاده ای که رواج کمتری دارند عبارتند از : مقیاس درجه بندی ADHD و پرسشنامه موقعیت های مربوط به خانه – فرم تجدید نظر شده (HSQ-R) .

• • درجه بندی های معلم: برای اعتبار بخشیدن به تشخیص ADHD ، درمانگر باید درجه بندی های بزرگسالان دیگر غیر از والدین – که رفتار را در موقعیت های مختلف مورد مشاهده قرار می‌دهند – را به دست آورد ، رایج ترین پرسشنامه های موجود ، مشاهدات معلم را مورد ارزیابی قرار می‌دهند . این موارد عبارتند از :

• • مقیاس درجه بندی کانرز برای معلم – فرم تجدید نظر شده (CTRS-R) .

• • فهرست رفتار کودک – فرم گزارش معلم CBCL-TRE)(.

• خود سنجی ها (کودک و بزرگسال ): تعداد ابزارهای خودسنجی که برای سنجش ADHD مورد استفاده قرار می گیرند محدود است. تاکنون ، فقط فرم خودسنجی نوجوانان (CBCL-VSR) CBCL و مقیاس درجه بندی وندریو تا (WURS) به کار برده شده (‌بار کلی‌،۱۹۹۰).

معیارهای تشخیصی انجمن روان پزشکی امریکا

یکی از روش های بسیار معتبر ارزیابی اختلال نارسایی توجه / فزون جنبشی ، استفاده از معیارهای تشخیصی و آماری انجمن روان پزشکی امریکا (۲۰۰۰) است که همچنین می‌تواند به تعیین زیر نوع ها نیز کمک کند. که قبلاً به طور مفصل شرح داده شد.( علیزاده ، ۱۳۸۳)

آزمون های عصب روان شناختی

با پذیرش فزاینده این نظریه که ADHD ، شامل اختلال در عملکرد قطعه فرونتال می شود ، استفاده از آزمون گیری عصب – روان شناختی برای تشخیص رایج تر شده است . آزمون های عصب روان شناختی معمول عبارتند از :

• • آزمون عملکرد پیوسته (CPT).

• • عامل آزادی از حواس پرتی (FD) در مقیاس های هوشی WISC و WAIS .