در پژوهش‌های اخیر به منظور بررسی اثر حافظه‌کاری بر ادراک زمان از تکالیفی موسوم به تکالیف منفرد^[۲] و تکالیف دوگانه^[۳] استفاده می‌کنند­ (برادوی و انگل، ۲۰۱۱، گاتیر^[۴] و درویت-ولت^[۵]، ۲۰۰۱). در تکالیف منفرد فقط زمان پردازش می‌شود (به عنوان مثال، در تکلیف بازتولید منفرد زمانی، یک محرک به مدت زمان مشخص به آزمودنی عرضه می‌شود و از او خواسته می‌شود تنها مدت زمان حضور این محرک دیداری (شکل) را بازتولید کند. در مقابل، تکلیف بازتولید دوگانه دارای دو جزء است؛ آزمودنی علاوه‌بر پردازش زمان به تکلیف غیرزمانی دیگری نیز می‌پردازد که مستلزم پردازش شناختی است. در این نوع تکالیف علاوه‌بر برآورد طول زمان، تکلیف دیگری نیز از آزمودنی خواسته می‌شود. به عنوان مثال، یک شکل مبهم به آزمودنی عرضه می‌شود و او باید به طور همزمان هم مدت زمان حضور آن را برآورد کند و هم نوع شکل را تشخیص دهد و نام آن را بگوید (گاتیر، درویت-ولت، ۲۰۰۱).در این پژوهش، برای بررسی تاثیر حافظه‌کاری بر ادراک زمان از هر دو نوع تکلیف استفاده خواهد شد. با توجه به مدل‌های ارائه شده ادراک زمان و پژوهش‌های موجود درباره تاثیر حافظه‌کاری بر ادراک زمان در بزرگسالان، چنین به نظر می‌رسد که هر چقدر ظرفیت حافظه‌کاری بیشتر باشد، درک زمان و برآورد طول زمان هم در تکالیف منفرد زمانی و هم در تکالیف دوگانه دقیق‌تر است.

همچنین حافظه‌کاری با توجه ارتباط تنگاتنگ دارد و در تکالیفی که به تمرکز و حفظ توجه نیاز است، ظرفیت حافظه‌کاری می‌تواند تاثیرگذار باشد. با توجه به پژوهش‌هایی که در رابطه با ظرفیت حافظه‌کاری در بزرگسالان انجام شده‌است (برادوی و انگل، ۲۰۱۱)، به نظر می‌رسد که در بازه های زمانی زیر یک ثانیه ظرفیت حافظه‌کاری تاثیرگذار نباشد زیرا پردازش بازه‌های زمانی زیر ثانیه توسط فرایند‌های خودکار انجام می‌گیرد و نیازی به فرایند‌های شناختی نیست.

در این پژوهش، نقش ظرفیت حافظه‌کاری کودکان پیش‌دبستانی در درک طول زمان در تکالیف بازتولید زمانی مورد مطالعه قرار خوهد گرفت.

۱-۳ اهمیت و ضرورت مسئله

تا کنون بیشتر پژوهش‌ها به بررسی ظرفیت حافظه‌کاری و ارتباط آن با ادراک زمان در بزرگسالان پرداخته‌اند، ‌بنابرین‏ بررسی آن ‌در کودکان ضروری بوده و جای خالی آن قابل‌ مشاهده است. پژوهش حاضر یک پژوهش بنیادی است که هدف آن ارتقای دانش درباره فرآیندهای شناختی می‌باشد. با مشخص شدن رابطه حافظه‌کاری و ادراک زمان در کودکان عادی می‌توان آن را مبنایی برای مقایسه با کودکان دارای اختلال روانشناختی از قبیل ADHD و اتیسم قرار داد. همچنین با تعیین ارتباط فرآیندهای شناختی می‌توان روش‌های درمانی نوینی از قبیل توانمندسازی شناختی در جهت بهبود عملکرد شناختی کودکان ADHD و اتیسم طراحی کرد.

۱-۴ اهداف تحقیق

هدف کلی

مشخص کردن تاثیرظرفیت حافظه کاری بر ادراک زمان در کودکان پیش دبستانی

اهداف اختصاصی

۱) تعیین تاثیر ظرفیت حافظه کاری در بازتولید زمان در تکالیف منفرد و تکالیف دوگانه

۲) تعیین تاثیر ظرفیت حافظه کاری در بازتولید بازه های زمانی زیر یک ثانیه و بالاتر از یک ثانیه

۱-۵ سوالات پژوهشی

۱) آیا ادراک زمان کودکان با ظرفیت حافظه کاری پایین درمقایسه با کودکان با ظرفیت حافظه کاری بالا در تکالیف منفرد و دوگانه متفاوت است؟

۲) آیا ادراک زمان کودکان با ظرفیت حافظه کاری پایین در مقایسه با کودکان با ظرفیت حافظه کاری ‌بالا در تکالیف زمانی زیر یک ثانیه و بالای یک ثانیه متفاوت است؟

۱-۶ متغیرها

متغیر مستقل اول: ظرفیت حافظه کاری (بالا یا پایین بودن ظرفیت حافظه کاری)

متغیر مستقل دوم: تکالیف آزمون (به دوصورت تکالیف منفرد و دوگانه)

متغیر مستقل سوم: بازه های زمانی (۷۰۰ میلی ثانیه و ۳۰۰۰ میلی ثانیه)

متغیر وابسته: ادراک زمان

متغیر کنترل: سن، جنسیت

۱-۷ تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها

حافظه‌کاری

تعریف مفهومی: حافظه‌کاری سیستمی تئوریک برای حفظ، دستکاری و در دسترس نگه داشتن بازنمایی‌های ذهنی هنگام انجام فعالیت ذهنی و عملی است. ظرفیت حافظه‌کاری توانایی ذهنی افراد مختلف را در این زمینه پیش‌بینی می‌کند (برادوی و انگل، ۲۰۱۱).

تعریف عملیاتی: ظرفیت حافظه‌کاری فضایی آزمودنی‌ها با بهره گرفتن از آزمون ^[۶]CANTAB ارزیابی می‌شود. و با توجه به نمراتی که از این ازمون به دست می‌آید آزمودنی‌ها به دو گروه با ظرفیت حافظه‌کاری بالا و پایین طبقه‌بندی می‌شوند.

ادرک زمان:

تعریف مفهومی: نوعی فرایند انطباقی است که موجب سهولت پیش‌بینی رویدادها و نیز سازماندهی و طراحی رفتارهای آینده می شود (اختیاری و همکاران، ۱۳۸۲).

تعریف عملیاتی: ملاک نمرهایی است که کودک در آزمون‌های بازتولید ادراک زمان (تکالیف منفرد و دوگانه) دریافت می‌کند.

فصل دوم

مبانی نظری و پیشینه پژوهش

۲-۱ مقدمه

فصل حاضر دربرگیرنده دو جنبه نظری و پژوهشی مرتبط با ادراک زمان و حافظه‌کاری است. در این ‌راستا نخست به تعریف زمان، بررسی ادراک زمان، مدل‌های مطرح در ادراک زمان، شیوه های اندازه‌گیری، رابطه ادراک زمان و فرآیندهای شناختی (حافظه‌کاری و توجه)، نوروسایکولوژی ادراک زمان و حافظه‌کاری ، تحول ادراک زمان و حافظه‌کاری در کودکان و در آخر پژوهش‌های صورت گرفته در این راستا پرداخته شده است.

۲-۲ زمان چیست؟

زمان یک مفهوم تجربی نیست که به طریقی از یک تجربه منتج شده باشد. اگر تصور زمان مقدم قرار نگیرد، هم زمانی و توالی زمان نیز به ادراک در نمی‌آید زمان ایده‌ای حیاتی است که اساس تمام ادراکات انسان است. انسان نمی‌تواند در رابطه با پدیده‌ها خود زمان را نادیده بگیرد. گرچه به خوبی می‌تواند پدیده‌ها را از زمان جدا کند (پوپل^[۷]،۱۹۴۰).

تعریف نیوتون از زمان

تعریف نیوتون از زمان حدود سیصد سال پیش ارائه شده است. از نظر او دو نوع زمان وجود دارد: زمان مطلق و زمان ذهنی.

زمان مطلق، واقعی و یا ریاضی ذاتاً، بنا به ماهیت خود، بدون ارتباط با همه چیز خارجی به آرامی جریان می‌یابد.

زمان ذهنی، نسبی، ظاهری و عادی نوعی اندازه‌گیری حسی و بیرونی (هم دقیق و هم متغیر) طول زمان به وسیله حرکت است.

هنگامی که زمان مطلق به طور یکنواخت جریان می‌یابد، زمان ذهنی فقط اندازه‌گیری این زمان مطلق می‌باشد که توسط اندام‌های حسی از اشیای در حال حرکت به ما انتقال می‌یابد، می‌توان نتیجه گرفت که زمان ذهنی به طور یکنواخت جریان می‌یابد، زیرا خود را با زمان مطلق منطبق می‌کند. بر اساس این نظریه نیوتن و افراد دیگری که این نظریه را قبول کرده‌اند، زمان مطلق مقدم است و زمان ذهنی ثانویه (پوپل، ۱۹۴۰).