۱-۵-۱-۲- تعریف عملیاتی: در این پژوهش، منظور از فرد افسرده، فردی است که توسط روانپزشک، تشخیص افسردگی دریافت کرده باشد و در پرسشنامه افسردگی بک نمره بالاتر از ۳۰ کسب کرده باشد؛ ضمنا نمره پایینی در پرسشنامه اضطراب کسب نماید.

۱-۵-۲- اضطراب:

۱-۵-۲-۱- تعریف مفهومی: اضطراب به منزله­ بخشی از زندگی هر انسان، در همه افراد درحدی اعتدال­آمیز وجود دارد و در این حد به عنوان پاسخی سازش­یافته تلقی می­ شود. فقدان اضطراب ممکن است ما را با مشکلات و خطرات قابل ملاحظه ای مواجه کند. به عبارت دیگر ‌می‌توان چنین گفت که اضطراب در پاره ای از مواقع، سازندگی و خلاقیت را در فرد ایجاد می­ کند. بالعکس اضطراب مرضی نیز وجود دارد؛ چراکه اگر حدی از اضطراب می ­تواند سازنده و مفید باشد و اگر اغلب مردم اضطراب را تجربه ‌می‌کنند، اما این حالت ممکن است جنبه­ مزمن و مداوم بیابد که در این صورت نه تنها نمی­ توان پاسخ را سازش­یافته دانست، بلکه باید آن را به منزله­ منبع شکست، سازش­نایافتگی و استیصال گسترده ­ای تلقی کرد (دادستان،۱۳۷۸).

چهارمین ویراست راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSMIV) اختلال اضطراب فراگیر را اضطراب و نگرانی شدید ‌در مورد چندین رویداد یا فعالیت تعریف می­ کند که در اکثر روزها حداقل به مدت ۶ ماه دوام داشته باشد. کنترل نگرانی مشکل است و علایم جسمی نظیر تنش عضلانی، تحریک­پذیری، اشکال در خواب و بیقراری با آن همراه است. اضطراب متمرکز بر خصوصیات یک اختلال دیگر محور۱ نیست، ناشی از مصرف مواد یا بیماری طبی عمومی نمی ­باشد و فقط در جریان یک اختلال خلقی یا روانی ظاهر نمی­گردد، از لحاظ ذهنی ناراحتی­برانگیز است و در زمینه ­های مهم زندگی شخص اختلال ایجاد می­ کند (پورافکاری،۱۳۸۱).

۱-۵-۲-۲- تعریف عملیاتی: در این پژوهش، منظور از فرد مضطرب، فردی است که توسط روانپزشک، تشخیص اختلال اضطراب فراگیر را دریافت کرده و در پرسشنامه­ اضطراب اشپیلبرگر، نمره­ی بالاتر از ۵۳ کسب کند؛ همچنین نمره پایینی در پرسشنامه­ افسردگی به دست آورد.

۱-۵-۳- مؤلفه­ های ذهن­آگاهی:

۱-۵-۳-۱- تعریف مفهومی: کابات ـ زین^[۱۴](۱۹۹۰) ذهن­آگاهی را به عنوان آگاهی غیرقضاوتی لحظه به لحظه تعریف می­ کند. او در سال ۱۹۹۴، توجه کردن به اهداف در حال حاضر به شیوه خاص و به صورت غیرقضاوتی را ذهن­آگاهی می­داند و در سال ۲۰۰۳ تعریف خود را کامل­تر نموده و ذهن­آگاهی را نوعی از آگاهی می­داند که از طریق توجه به اهداف در زمان حاضر و بدون قضاوت راجع به تجربیات آشکار لحظه به لحظه پدیدار می­گردد پنج مؤلفه­ی ذهن­آگاهی عبارتند از: مشاهده (داشتن توجه دقیق به پدیده ­ها و محرک‌های درونی و بیرونی)، توصیف (توصیف کردن پدیده­هایی که در حیطه­ آگاهی قرار می­ گیرند)، عمل توأم با آگاهی (عطف کامل توجه به فعالیت در حال انجام به جای عمل به شکل خودکار)، عدم قضاوت (قضاوت نکردن درباره تجارب جاری) و عدم واکنش­پذیری (واکنش نشان ندادن به احساسات در حال وقوع) (مور و مالینوسکی^[۱۵]،۲۰۰۸).

۱-۵-۳-۲- تعریف عملیاتی: در این پژوهش مؤلفه­ های ذهن­آگاهی با بهره گرفتن از پرسشنامه پنج مؤلفه ذهن آگاهی^[۱۶] (FFMQ) مورد سنجش قرار می­ گیرند.

۱-۵-۴- مؤلفه­ های صبر:

۱-۵-۴-۱- تعریف مفهومی: صبر، واژه­ای است عربی که در لغت به معنای شکیبایی و خودداری است. این کلمه، بیان­کننده­ حالتی است از پایداری و خودداری از هر گونه عمل نسنجیده­ای در مقابل سختی­ها، فشارها، مشکلات، مصیبت­ها و نوعی پایداری درونی است برای کنترل واکنش­های تند عصبی(تمری،۱۳۸۹).

پنج مؤلفه­ی صبر عبارتند از: متعالی شدن، درنگ، شکیبایی، رضایت و استقامت. متعالی شدن عبارت است از تحمل سختی­ها و صبور بودن در مصایب و ناملایمات جهت دستیابی به هدف و رسیدن به قرب الهی و رشد معنوی. شکیبایی به معنای بردباری و تحمل مصایب و تاب­آوری در مقابل سختی­ها ‌می‌باشد. مؤلفه­ی رضایت، به پذیرش وضع موجود و قبول آنچه که فرد در آن قرار دارد اطلاق می­گردد. مؤلفه­ی استقامت به معنای پایداری و ثبات در انجام امور و مداومت در کار و فعالیت ‌می‌باشد و مؤلفه­ی درنگ به ایجاد وقفه در مقابل خواسته ­ها و کنترل­پذیری امیال درونی اطلاق می­ شود (خرمایی،۱۳۸۹).

۱-۵-۴-۲- تعریف عملیاتی: در این پژوهش مؤلفه­ های صبر با بهره گرفتن از پرسشنامه­ مؤلفه­ های صبر مورد سنجش قرار می­ گیرند.

فصل دوم

چهارچوب نظری

و پیشینه پژوهش

۲-چارچوب نظری و پیشینه­ پژوهش

۲- ۱-مبانی نظری

۲-۱- ۱-افسردگی

در بین افرادی که بخاطر مشکلات روانشناختی کمک می­طلبند، افسردگی مشکل شایعی است. دو ویژگی اختصاصی افسردگی عبارتند از: خلق ناشاد^[۱۷](افسردگی، غم، اندوه، ناامیدی، ناراحتی یا نگرانی) و فقدان علاقه و لذت (در تقریباً همه فعالیت‌های عادی و سرگرمی­های فرد). تشخیص افسردگی مستلزم وجود دست کم یکی از این دو ویژگی است؛ بعلاوه دست کم چهار مورد از رفتارها یا احساسات زیر باید وجود داشته باشد: کم­اشتهایی یا تغییر وزن، اشکال در خوابیدن، فقدان نیرو، آشفتگی روانی ـ حرکتی یا افزایش کندی پاسخ، خستگی یا فقدان انرژی، سرزنش خود یا احساس گناه نابجا، شکایاتی از ناتوانی در تفکر به طور روشن یا تمرکز حواس، و افکار دائمی مرگ یا خودکشی یا آرزوی مردن (ساراسون و ساراسون،۱۳۸۳).

نظریه­ های مختلفی درباره علت افسردگی وجود دارد. نظریه­ های زیستی فرض ‌می‌کنند که علت افسردگی در ژنها یا در بعضی بدکارکردی­های فیزیولوژیایی نهفته است که احتمال دارد اساس وراثتی داشته یا نداشته باشد. اگرچه عوامل ژنتیکی بسیاری در افسردگی مهم به نظر می­رسند، مکانیسم دقیق اینکه چطور افسردگی به ارث برده می­ شود روشن نیست. همچنین طبق فرضیه مونوآمین، فقدان نورآدرنالین یا سروتونین یک عامل علّی در افسردگی است. گیرنده ­ها ممکن است شدیداًً حساس باشند، باعث شوند بدن سطوح پایینی از مونوآمین­ها را تولید کند یا افسردگی ممکن است ناشی از ضعف در نظم سیستم انتقال­دهنده عصبی باشد.

نظریات روان­پویشی افسردگی بر احساسات ناهشیار و واکنشها به شرایط جدید بر پایه آنچه قبلاً در زندگی رخ داده است تأکید ‌می‌کنند. نظریات یادگیری فرض ‌می‌کنند که افسردگی به فقدان تقویت وابسته است. نظریات شناختی افسردگی بر این عقیده مبتنی هستند که تجارب یکسان ممکن است دو فرد را به طور کاملا متفاوت تحت تأثیر قرار دهد؛ زیرا آن ها درباره موقعیت‌ها، شناخت­های متفاوتی دارند. بر طبق گفته بک (۱۹۸۲) ، افسردگی به بهترین نحوی می ­تواند به عنوان مثلث شناختی از افکار منفی ‌در مورد خود و موقعیت و آینده توصیف شود.

افرادی که افسرده هستند به نظر می­رسد در کنترل محیط خود احساس درماندگی ‌می‌کنند. آن ها به عنوان نتیجه­ای از موقعیت­هایی که قبلا با آن مواجه ‌شده‌اند ممکن است یاد بگیرند که ناتوان باشند. این مفهوم به درماندگی آموخته شده مصطلح گشته است (ساراسون و ساراسون، ۱۳۸۳).

۲-۱-۲- اضطراب منتشر