تاریخ استفاده از رایانه در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی را می‌توان به چند دوره نسبتا مشخص تقسیم کرد (فتاحی، ۱۳۷۷).

در دهه ۱۹۴۰ نخستین روش‌های نیمه ماشینی ذخیره و بازیابی اطلاعات با بهره گرفتن از نظام برگه ای لبه منگنه مورد توجه قرار گرفت. این نظام در واقع پیش درآمد نظام‌های رایانه ای دهه ۱۹۶۰ بود. دهه ۱۹۸۰ شاهد گسترش نظام‌های پیوسته چه از نظر تنوع و ایجاد نرم افزارهای آماده و تجهیزات چاپ و نمایش اطلاعات و چه از نظر نفوذ و کاربرد این نظام ها در کشورهای در حال رشد بود. دهه ۱۹۹۰ دهه رشد اینترنت به حساب آمده و کتابخانه ها نیز از این پدیده حاصل از فناوری‌های جدید در کارهای خود به خوبی استفاده کردند .این مسیر روز به روز در حال تحول و پیشرفت است و جهت آن به سوی افزایش توانایی‌های انسان در به دست آوردن دقیق اطلاعات می‌باشد (شیروانی نیا، ۱۳۸۷).

جدول ۱-۱ تحولات کاربرد جهانی رایانه ها در کتابخانه ها را نشان می‌دهد.

جدول ۱-۱٫ تحولات کاربرد جهانی رایانه ها در نیمه دوم قرن بیستم

دوره تاریخی
ویژگی،‌نقش و کاربرد رایانه

۱۹۴۰-۱۹۵۰

استفاده به عنوان ماشین حساب بزرگ، کاربرد تقریبا نظامی، طرح مقدماتی ممکس

دهه ۱۹۶۰

استفاده در حوزه خدمات اقتصادی،‌آموزشی و اجتماعی، رواج برنامه به زبان‌های کوبول و فرترن،‌ورود اطلاعات از طریق کارت‌های منگنه شده یا ضبط مغناطیسی، قابلیت پذیرش الفبا و اعداد، استفاده انحصاری متخصصین از رایانه،‌پیش‌بینی کتابخانه‌های دیجیتال

دهه ۱۹۷۰

ورود برنامه ها و اطلاعات به ماشین به شکل همزمان و اجرای آن در مرحله زمانی بعد در زمانی مناسب،‌رواج برنامه های بیسیک، کاربران همچنان متخصصین بودند،‌رواج پایانه ها،‌ ورود ریزرایانه ها به کتابخانه ها

دهه ۱۹۸۰

ورود رایانه های رومیزی،‌رواج برنامه های پاسکال و سی،‌ تهیه نرم افزار برای کارهای مختلف، استفاده افراد با هر نوع سابقه از رایانه، کوچک شدن رایانه، استفاده از سیستم‌های دیجیتالی برای فهرست نویسی

دهه ۱۹۹۰

استفاده گسترده از رایانه به عنوان شبکه، ارتباط میان افراد و گروه کاربران، توسعه سریع اینترنت،‌استفاده از رایانه به عنوان منشی خودکار، انتخاب زبان مورد استفاده بر اساس نوع کاربرد،‌کاربرد تصویر،‌صدا و دست نوشته،‌قابلیت حمل آسانتر رایانه ها،‌مطرح شدن اصطلاح کتابخانه‌های دیجیتالی

(صمیعی، ۱۳۸۲، ص ۱۴۹-۱۵۰)

۲-۶-۲- تأثیر فناوری اطلاعات بر کتابخانه ها

در تأکید بر نقش و تأثیر فناوری باید اذعان کرد که فناوری از ارکان زندگی جدید به شمار آمده و در محیط کتابخانه ها نیز بر کلیه فعالیت ها تأثیر گذار بوده است.با نگاهی انتقادی به تأثیر فناوری بر کتابخانه ها می‌توان دریافت که با نفوذ فناوری در سازمان کتابخانه ها چرخشی اساسی در برابر نظام‌های تک بعدی و منحصربه فرد کتابخانه ها صورت گرفته است. فناوری در کتابخانه به ایجاد جامعه اطلاعاتی جدید کمک کرده و کلیه عملیات کتابخانه ای را تحت تأثیر محیط شبکه ای قرار داده است .کاربرد فناوری در کتابخانه ها از سوی مدیران و کارکنان کتابخانه ها باید به عنوان فرصتی برای آغازی متفاوت در نظر گرفته شود (کفاشان، ۱۳۸۵).

از سوی دیگر توسعه شتابان فناوری اطلاعات، که از سال‌های پیش آغاز شده، منجر به کاربرد وسیع آن در ابعاد گوناگون جامعه شده است. این امر در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی – به عنوان مراکز اشاعه دهنده اطلاعات – بیشتر از سایر نهادهای اجتماعی جلوه می‌کند. فناوری اطلاعات، به دلیل قابلیتی که در دگرگون ساختن روش‌های انتقال اطلاعات و بهینه سازی شیوه انجام فعالیت ها در کتابخانه و مراکز اطلاع رسانی دارد هزینه های فراوانی را به خود اختصاص می‌دهد (علیدوستی و شیخ شعاعی، ۱۳۸۵).

در کشور ما نیزکتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی از مدت ها قبل سرمایه گذاری در زمینه فناوری اطلاعات را آغاز نموده و در توسعه هر چه بیشتر آن می‌کوشند. هدف از این سرمایه گذاری بهبود بهره وری فردی، و در نتیجه بهره وری سازمانی است. ارزشمندی و سودمندی فناوری اطلاعات تنها زمانی بخوبی مشخص می‌شود که توسط کاربران به نحوی که در نیل به اهداف سازمان مؤثر باشد به کار گرفته شود. فناوری اطلاعات به تدریج به همه انواع کتابخانه ها راه یافته و به کتابداران در امر سازماندهی اطلاعات و ارائه خدمات بهتر یاری می‌رساند. آنچه موجب شده که کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی از فرآورده‌های فناوری‌های نوین استفاده کنند، عبارتند از: سرعت، حجم بالای حافظه و دقت زیاد فراهم آوری، انباشت و بازیابی اطلاعات به کمک رایانه، صرفه جویی در نیروی انسانی، انعطاف پذیری در برابر نیازهای گوناگون، دسترسی یکپارچه به اطلاعات و بخش ها، امکان استفاده ارزان از اطلاعات سایر کتابخانه ها و پایگاه‌های داده، امکان روزآمد کردن و اصلاح اطلاعات به شیوه ای ساده و سریع در اشتراک در منابع (هوشیار یزدیان، ۱۳۸۱). لینچ^[۳۹] تأثیر فناوری‌های اطلاعات بر کتابخانه ها را در قالب فرایندی سه مرحله ای ارائه می‌کند بررسی این فرایند روش مفیدی برای درک تغییراتی است که در دهه های آخر قرن بیستم در کتابخانه ها رخ داده‌اند. این مراحل عبارتند از: نوسازی انجام کارهای پیشین با اثر بخشی بیشتر، نوآوری کاربست قابلیت‌های جدیدی که این فناوری را پدید می‌آورد و دگرگونی تغییر اساسی ماهیت کتابخانه ها از طریق این قابلیت ها ( علیدوستی وشیخ شعاعی، ۱۳۸۵).

فناوری اطلاعات ‌در کتابخانه‌های عمومی می‌تواند در هفت بخش به کار برده شود (سی .چپل هیل^[۴۰]، ۲۰۰۷).

– توسعه نظام‌های خودکار، مانند۱٫ بهبود نظام‌های خودکار برای توسعه خدمت رسانی به مشتریان،۲٫ جایگزین کردن پایگاه‌های متنی با رایانه ها در بخش‌های عمومی و بخش کارمندان برای ارائه خدمات و تولیدات با محتوا به مشتریان.

– خدمات ساده و مؤثر، مانند ۱٫ نصب نظام تشخیص فرکانس رادیویی^[۴۱] برای ساده سازی فرایند مدیریت مواد، ۲٫ اجازه به کاربران جهت بررسی و بهبود فرایند‌های کاری کارمندان.

خدمات مرجع الکترونیک، مانند ۱٫ فراهم آوردن خدمات مرجع الکترونیک تا کاربران بتوانند از سایت‌های دور استفاده کنند۲٫ توسعه و نگهداری وب سایت کتابخانه به منظور برآوردن نیازهای اطلاعاتی جاری- برآورد دسترسی عمومی، مانند ۱٫ بهبود نرم افزار ها و تجهیزات لازم، ۲٫ اطمینان از یک تجربه اینترنتی مؤثر ، ۳٫نصب یک نظام مدیریت بر روی رایانه های شخصی ^[۴۲] به منظور کنترل مؤثر سیل ترافیک کاربران به رایانه های اینترنت عمومی، ۴٫هدایت و بازبینی سالانه خدمات مرجع الکترونیک کتابخانه.

– آموزش کاربران- کارکنان، مانند۱٫آماده کردن کارمندان با مهارت‌های فنی مناسب برای انجام رضایت بخش کارها و خدمت رسانی به عموم، ۲٫حمایت از فرصت‌های آموزشی برای کاربران به منظور بهبود مهارت‌های جستجوی اطلاعاتی ، ۳٫ فراهم آوردن منابع خودآموز برای کاربران و کارکنان به منظور بهبود مهارت‌های جستجوی اطلاعاتی شان.