۲-۱۱-۲ آزمون متمرکز

در این روش فرض بر این است اختیارات دانشگاه ها در پذیرش دانشجو در هر یک از رشته‌های تحصیلی محدودتر شده و وزارت علوم یا سازمان سنجش مجری بخش مهمی از آزمون گردد(صفریان، ۱۳۷۷). یعنی وزارت یا سازمان سنجش در زمان مشخصی مستقیما تاریخ و نحوه برگزاری ازمون هر رشته و شرایط پذیرش و مهلت ثبت نام، شرایط عمومی و اختصاصی پذیرش دانشجو و سایر ضوابط و مقررات را از طریق روزنامه های کثیرالانتشار به اطلاع داوطلبان سراسر کشور برساند. همانند آزمون کارشناسی ارشد پس از دریافت و بررسی مدارک ثبت نام داوطلبان نسبت به صدور کارت ورود به جلسه ازمون برای داوطلبان اقدام نماید(سازمان سنجش آموزش کشور).

۲-۱۱-۳ آزمون نیمه متمرکز

آزمون نیمه متمرکز در واقع تلفیقی است از دو روش متمرکز و غیرمتمرکز و تفاوت اساسی آن در نحوه برگزاری آزمون کتبی ‌می‌باشد.

این آزمون با توجه به اهداف و سیاست های کلان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در جهت بهبود سنجش علمی داوطلبان آزمون های دوره دکتری تخصصی و با توجه به افزایش ظرفیت دانشگاه ها در مقطع دکتری و افزایش چشمگیر فارغ التحصیلان مقطع کارشناسی ارشد در رشته‌های مختلف از دانشگاه های گوناگون و همچنین تقاضای روزافزون آن ها برای ورود به دوره دکتری، از سوی سازمان سنجش آموزش کشور در ۹ گروه آزمایشی علوم انسانی، علوم پایه، فنی و مهندسی، کشاورزی، هنر، دامپزشکی، پزشکی، زبان های خارجی و تربیت بدنی و علوم ورزشی طراحی و اجرا می شود(خدایی، ۱۳۹۰).

آزمون دکترا با چند محور و هدف اصلی شروع شده است، عدالت آموزشی و سامان­دهی پذیرش دانشجو در جهت نیازهای وزارت علوم و امور تحقیقاتی کشور از اهداف برگزاری این آزمون است. در واقع هدف این است که وزارت علوم بتواند پذیرش دانشجوی دکترا را مدیریت کند و در این میان سازمان سنجش هم صرفا یک سازمان مجری است. به شیوه و مدل برگزاری این آزمون انتقاداتی وارد است اما برای نقد آزمون دکترا باید روش های قبلی پذیرش دانشجوی دکتری هم مورد بررسی قرار گیرد و مشکلات آن روش ها دیده شود . باید بررسی شود که آیا برگزاری آزمون دکترای نیمه متمرکز مشکلات را کم ‌کرده‌است یا به مشکلات گذشته مشکلی اضافه ‌کرده‌است؟

تا ۳ سال گذشته ۳ سیستم پذیرش دانشجوی دکترا در دانشگاه ­های کشور وجود داشت در یک روش دانشگاه­ها فقط با امتحان زبان دانشجو را غربال می­کردند. این نوع روش در دانشگاه ­های تهران، اصفهان و تربیت مدرس برگزار می­شد. در تعدادی از دانشگاه­ها آزمون عمومی نیز برگزار می­شد اما در نهایت اوراق کسانی بررسی می شد که نمره آزمون زبان را آورده باشند. در روشی دیگر که در دانشگاه های شریف و امیرکبیر برگزار می شد یک آزمون عمومی در حد مقطع کارشناسی گرفته می شد و بر اساس آزمون ۳ برابر ظرفیت برای مصاحبه دعوت می شدند. این روش پذیرش دانشجو ۵ سال با پیمانکاری دانشگاه شریف و اجرای سازمان سنجش آموزش کشور برگزار شد، در این آزمون سؤالات را سازمان سنجش طرح و برگزار می کرد و سرانجام نتایج را اعلام می کرد. روش سوم مختص دانشگاه­هایی بود که دانشجوی دوره دکترای کمی داشتند، این دانشگاه­ها فقط بر اساس سوابق تحصیلی دانشجو پذیرش می‌کردند(صادقی راد و ‌همکاران، ۱۳۸۸).

یکی از اشکالات مطرح شده در آن زمان این بود که دانشگاه­ها از اواخر خرداد تا نیمه مرداد امتحانات خود را برگزار می­کردند و دانشجو ‌به این دلیل وقت زیادی را درگیر بوده است . در یک سری از رشته­ ها برای داوطلبان تداخل ایجاد می شد. به همین دلیل داوطلبان شانس خود را فقط در یک یا دو دانشگاه می سنجیدند و سعی می‌کردند یا دانشگاه دوران کارشناسی ارشد خود را انتخاب کنند یا حتی در برخی مواقع دانشگاهی پایین تر از دانشگاه خود را انتخاب کنند، چرا که از ریسک پذیرفته نشدن هراس داشتند. همچنین از لحاظ هزینه نیز به داوطلبان فشار می‌آمد چرا که باید هزینه هایی حدود ۵۰ یا ۶۰هزار تومان برای هر دانشگاه پرداخت می­کردند. اعتراضات دانشجویی و ممانعت از تضییع حقوق دانشجویان توسط دانشگاه ها یکی از اهداف برگزاری آزمون نیمه متمرکز دکتری بود، یکی از مواردی که باعث شده است بحث پذیرش دانشجوی دکترا بیشتر مورد توجه قرار گیرد تعداد زیاد داوطلبان این آزمون و اعتراضات زیادی است که در بحث پذیرش دانشجوی دکترا مطرح می شود.

در آن زمان دانشگاه­ها و گروه ­ها در پذیرش دانشجوی دکترا اختیار مطلق داشتند، دانشگاهی ممکن بود وجود داشته باشد که در تیپ یک قرار داشت اما دانشجویی پذیرش می کرد که در سطح پایین­تر بود یا پذیرش دانشجوی دکترا خیلی هم طبق قاعده و قانون برگزار نمی­شد(خدایی، ۱۳۹۰).

۲-۱۲ پذیرش دکتری در دانشگاه آزاد

به منظور سنجش میزان توانایی علمی شرکت کنندگان در آزمون با اصول و مفاهیم اساسی هر رشته (Ph.D) ورودی دکتری تخصصی تحصیلی، دروس و مواد امتحانی تعیین شده است که آزمون آن حداکثر در سه نوبت و در دو روز متوالی برگزار می شود. سطح سؤالات امتحانی، برحسب مورد در حد دانش و تجربیات فارغ التحصیلان دوره کارشناسی ارشد در هر رشته، مطابق برنامه ­های مصوب شورای عالی برنامه­ ریزی است(راهنمای دوره تخصصی دانشگاه آزاد اسلامی، ۱۳۹۰).

سؤالات آزمون ورودی دوره دکتری تخصصی دانشگاه آزاد اسلامی به صورت تشریحی می‌باشد و لازم است داوطلبان برابر دستورالعمل های مندرج در روی برگ سؤالات، پاسخ را در دفترچه پاسخنامه تشریحی، که به همین منظور در اختیار آنان قرار ‌می‌گیرد، بنویسند. پس از برگزاری آزمون، پاسخنامه های تشریحی داوطلبان بعد از سربرگ شدن توسط اساتید تصحیح، بازبینی و نمره­گذاری می­ شود(کاردان، ۱۳۸۱).

معدل کتبی داوطلبان پس از اعمال ضرایب بر روی نمرات خام هر درس محاسبه شده و سپس داوطلبان به ترتیب معدل کتبی از بالاترین نمره به پایین ترین نمره رتبه ­بندی می‌شوند.

در هر رشته تعدادی از داوطلبان در صورت احراز شرایط تعیین شده توسط گروه تخصصی مربوطه و با توجه به اولویت معدل کتبی به مصاحبه دعوت می‌شوند.

پس از انجام مصاحبه نمره کل دعوت شدگان به مصاحبه ‌بر اساس ۷۵ درصد معدل کتبی و ۲۵ درصد نمره مصاحبه تعیین و سپس به ترتیب نمره کل از بالاترین نمره به پایین ترین نمره رتبه بندی می‌شوند.

گزینش دانشجو در هر رشته به تعداد ظرفیت تعیین شده و با توجه به اولویت نمره کل انجام می شود. گزینش دانشجو در هر رشته در کلیه واحدهای دانشگاهی مجری به صورت همزمان صورت می‌گیرد بدین ترتیب که داوطلبان هر رشته با اولویت نمره کل ابتدا در واحد انتخابی و در صورت تکمیل ظرفیت، در سایر واحدهای مجری رشته، گزینش خواهند شد(راهنمای دوره دکتری تخصصی دانشگاه آزاد اسلامی، ۱۳۹۰) .

جدول۲-۱، خلاصه یافته های به دست آمده از پذیرش دانشجوی دکتری در برخی از کشورهای جهان

کشور

مدل غالب

شرایط پذیرش