‌بنابرین‏ مطالب این نوشتار بر اساس سه فصل بررسی می‌شوند. در فصل اول، به کلیات و مفاهیم رایانه‌ای و حقوقی مرتبط با موضوع مورد بحث پرداخته می‌شود. در فصل دوم، به طور تخصصی وارد موضوع بحث شده و به روش‌های پیشگیری از وقوع تروریسم سایبری در راستای حمایت از بزه‌دیدگان تروریسم سایبری در حقوق کیفری ایران و اسناد بین‌المللی پرداخته می‌شود و در فصل سوم، به عنوان آخرین فصل این نوشتار، به انواع حمایت‌های موجود در حقوق کیفری ایران و اسناد بین‌المللی در زمینۀ حمایت از بزه‌دیدگان تروریسم سایبری اشاره می‌گردد.

فصل اول: کلیات

۱-۱- بیان مسئله

با توجه به رشد روز افزون دانش بشری در زمینۀ فناوری اطلاعات و ارتباطات و همچنین درگیر شدن هرچه بیشتر جوامع به استفاده از این ابزارها و پیشرفت‌های دیگری که در اثر به‌کارگیری آن‌ ها حاصل شده، به مراتب جوامع بشری آسیب‌پذیری‌های بیشتری پیدا کرده‌اند. نقش مهم رایانه و اینترنت و ترغیب مجرمان و تروریست‌ها برای استفاده از آن‌ ها به عنوان یک ابزار مناسب برای حمله به اهدافشان غیرقابل انکار است. این تغییر در شیوه های تروریسم، از شیوۀ سنتی به شیوه های الکترونیکی، به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های جوامع مدرن تبدیل شده است.

اتصال هر چه بیشتر شبکه های رایانه‌ای گوناگون در سراسر جهان و قرار گرفتن حجم بیشتری از اطلاعات ارزشمند بر روی این شبکه ها، جذابیت رایانه ها و شبکه های رایانه‌ای را به عنوان اهداف حملات تروریستی سایبری هرچه بیشتر ساخته است. ‌بنابرین‏ روز به روز انگیزۀ مهاجمین احتمالی برای آغاز حمله علیه اهداف سایبری افزوده می‌گردد. انگیزه های اقتصادی، صنعتی و نظامی در این میان از همه چشمگیرتر به نظر می‌رسند. بارزترین ویژگی فضای سایبر، دسترس‌پذیر ساختن سریع با حداقل هزینۀ کلیۀ اطلاعات آنلاین است که بسیاری از نمونه های آن را در تارنما‌های شبکه جهانی اینترنت شاهد هستیم. این دسترس پذیری، برای همگان فراهم آمده و هیچ گونه تبعیضی اعمال نشده است. با وجود این شرایط، به نظر می‌رسد در متزلزل شدن برخی مفاهیم حساس و اساسی، به ویژه امنیت، تردیدی باقی نمانده باشد. امنیت همانند فضای سایبر، آنقدر انعطاف پذیر است که در هر سطح و کیفیتی، معنا و کاربرد خود را حفظ می‌کند. آن دسته از تهدیدکنندگانی که در این پژوهش مورد توجه قرار گرفته‌اند، تروریست‌هایی هستند که صرف نظر از ماهیت و اهداف اقداماتشان، نتایج زیان‌باری به جای می‌گذارند. معمولاً آن‌ ها نقاط حساس و حیاتی جوامع را هدف

قرار می‌دهند تا اساسی‌ترین ضربات را به دشمنان خود وارد کنند و با توجه به ماهیت شبکه های اینترنتی که در دسترس همگان قرار دارد، اهداف و نتایج فعالیت‌های خود را در عرض کوتاه‌ترین زمان در سطح جهان اطلاع رسانی کنند (نژاد شلمانی، ۱۳۸۹: ۱۳۴). البته سهولت و کم هزینه بودن ارتکاب این اقدامات نیز از اهمیت قابل توجهی برخوردار است، لذا این گروه‌ها همواره به پیشرفته‌ترین ابزارها برای رسیدن به اهداف شوم خود مجهز هستند.

با اینکه پیشینۀ اقدامات تروریستی به اندازۀ عمر بشر طولانی است، اما نه تنها هیچ‌گاه دربارۀ آن اتفاق نظر وجود نداشته، بلکه معانی بعضاً متعارضی به آن نسبت داده شده است. عده‌ای آن را تاکتیک و دیگران استراتژی دانسته‌اند. برخی آن ‌را جنایت و گناهی نابخشودنی و گروهی وظیفۀ الهی و واکنش موجه به ظلم و ستم برشمرده‌اند. در هر حال قدر مسلم این است که تروریسم ابزاری برای رسیدن به هدف است. در این راستا کارشناسان، تروریسم را این گونه نموده است:

«ارتکاب هدفمند خشونت یا تهدید به آن، به منظور ایجاد وحشت و یا رفتار مقهورانه در قربانی و یا در ناظران آن عمل یا تهدید» (طیب، ۱۳۸۴: ۳۴).

اما دغدغۀ اصلی تمامی مخاطبان این تئاتر وحشتناک، خسارات سنگین و بعضاً جبران ناپذیر مالی و جانی است، آن هم از جانب کسانی که به خوبی برای این نقش آفرینی کرده‌اند و حتی حاضرند برای رسیدن به اهدافشان، از ارزشمندترین سرمایه‌شان، یعنی جانشان بگذرند؛ لذا ایستادگی در برابر یا به حداقل رساندن خساراتشان، بدون برنامه ریزی اصولی و راهبردی نه تنها نتیجه بخش نیست؛ ممکن است منجر به تشدید این گونه اقدامات نیز بشود. آن چه در این راستا بیشتر مورد توجه قرار دارد، بزه‌دیده است. بزه دیده کسی است که: «به دنبال رویداد یک جرم آسیب و زیان و آزار می‌بیند» (رایجیان اصلی،۱۳۹۰ الف: ۱۷).

در این خصوص باید با همدردی و احترام و عزت و شرف انسانی با قربانیان جرایم تروریستی رفتار کرد. آن‌ ها حق دارند به خاطر لطمه‌ای که دیده‌اند و به صورتی که در قانون مقرر شده است، به سازوکارهای اجرای عدالت و جبران غرامت فوری دسترسی داشته باشند. ‌به این منظور که قربانی بتواند به جبران غرامت خود دست یابد، باید سازوکارهای قضایی و اجرایی را نیز مقرر و تقویت نمود. تجربه در بسیاری از کشورها نشان داده است که یک راه مؤثر برای رسیدگی به نیازهای متعدد قربانیان جرایم تروریستی به خصوص این نوع خاص از تروریسم، وضع برنامه هایی است که حمایت اجتماعی، روان‌شناختی، عاطفی و مالی را فراهم سازند و در حیطۀ نهادهای اجتماعی و عدالت کیفری به طور مؤثر به قربانیان کمک کنند. بعضی کشورها علاوه بر مقرراتی که به قربانی اجازه می‌دهد علیه مرتکب جرم اقامۀ دعوی کند، قوانینی را وضع کرده‌اند که حق قربانی برای جبران خسارت و شرکت در جلسات دادرسی را به رسمیت ‌شناخته اند؛ این امکانات باعث بازشناسی درد و رنج قربانی می‌شوند (نمامیان، ۱۳۹۱: ۱۷۸).

سازمان ملل متحد، به عنوان بزرگ‌ترین مرجع بین‌المللی، از سال ۱۹۶۳ تا اکنون، دربارۀ تروریسم و اقدامات تروریستی، سیزده سند بین‌المللی به تصویب رسانده و جالب اینکه تنها در سه سند صراحتاً به عنوان تروریسم اشاره شده و در بقیه تنها مصادیق اقدامات تروریستی برشمرده شده است (جلالی فراهانی، ۱۳۸۹: ۳۳).

از تلاقی اعمال تروریستی و فضای سایبر، گونه ای نوپا از اعمال تروریستی، تحت عنوان تروریسم سایبری پا به عرصه وجود نهاده است. این پدیدۀ نوظهور عبارت است از: ارتکاب اعمال مجرمانه از طریق سیستم‌های رایانه‌ای و مخابراتی در جهت رسیدن به اهداف سیاسی، اقتصادی، نظامی، فرهنگی‌ و ایدئولوژیک.

البته ممکن است در اینجا سوال مطرح شود که با توجه به اینکه تجارب گذشته شاگردان یک کلاس ، دلیل تفاوت در شکوفایی استعداد ، محیط خانواده و سطح تربیت والدین یکسان نیست. چگونه ممکن است معلم روش تدریس خود را متناسب با تجارب همه شاگردان انتخاب کند. اگر چه چنین امری کار آسانی نیست، اختلاف سطح دانش‌آموزان را می‌توان از طریق آموزش ترمیمی یا فعالیت‌های متنوع دیگر که به حل این مسئله کمک می‌کند‌، از میان برد(همان منبع).

موقعیت و محیط یادگیری:
موقعیت و محیط یادگیری از عوامل بسیار مؤثر در یادگیری است. محیط مانند نور ، هوا ، تجهیزات و امکانات آموزشی. طبیعی است هر چه امکانات آموزشی ، کتابخانه و منابع مختلف علمی مناسب‌تر و بیشتر باشد، یادگیری شاگردان در مقایسه با یادگیری شاگردان مدرسه‌ای که دارای فضای مناسب نیست و در آن جز کتاب درسی منابع دیگری یافت نمی شود بسیار متفاوت خواهد بود.محیط ممکن است عاطفی باشد. رابطه معلم و شاگرد ، رابطه شاگردان با هم ، رابطه والدین با هم و نگرش والدین و مربیان در زمینه تربیت کودکان ، همگی می‌تواند در میزان یادگیری شاگردان مؤثر باشد. موقعیت آموزش منظم همراه با محبت و احترام متقابل ، نسبت به محیط‌های خشک و تهی از عواطف ، تاثیر بیشتری در یادگیری احترام متقابل ، نسبت به محیط‌های خشک و تهی از عواطف ، تاثیر بیشتری در یادگیری خواهد داشت. عاطفه به عنوان یک عامل بسیار مؤثر می‌تواند در جریان یادگیری عمل کند(امجدیان،۱۳۷۹).

عواملی نظیر عدم امنیت ، ترس ، اضطراب ، نومیدی ، شک و تردید می‌توانند در فعالیت‌های آموزشی از همه امکانات یاد شده برخوردار باشد، شاگرد را به کنجکاوی و تلاش برای یادگیری و حل مسائل ذهنی خود واردار می‌سازد. البته محیط و موقعیت تلاش برای یادگیری و حل مسائل ذهنی خود وادار می‌سازد. البته محیط و موقعیت یادگیری باید متناسب با آمادگی ، استعداد ، نیاز و گرایش شاگردان باشد.اگر مجموعه عوامل موجود در محیط برای شاگرد برانگیزنده و قابل درک نباشد، مسئله‌ای در ذهن او ایجاد نخواهد شد یا در صورت وجود مسئله ، شاگرد توانایی حل آن را نخواهد داشت. به هر حال ، امکانات محیط آموزشی ، اعم از نیروی انسانی و تجهیزات ، وضع اجتماعی ، فرهنگی و اقتصادی خانواده نگرش والدین و مربیان نسبت به تحصیل و آموزشگاه و هزاران عامل محیطی دیگر می‌تواند در کیفیت و کمیت یادگیری شاگردان مؤثر باشد(همان منبع).

روش تدریس معلم:
در کنار شرایط و امکانات آموزشی نیرویی انسانی و بویژه معلم، از مهمترین عوامل تشکیل دهنده محیط‌های آموزشی است.تاثیر موقعیت و امکانات مناسب بر هیچ فردی پوشیده نیست.اما امکانات و تجهیزات بدون وجود معلم کارایی لازم را نخواهد داشت.معلم با شناخت امکانات به تجهیز مناسب محیط آموزشی می‌پردازدمحیط و امکانات آموزشی را سازماندهی می‌کند‌،موقعیت آموزشی مناسب را به وجود می‌آورد وبا شناخت استعداد،علایق و توانایی شاگردان ،آنان را در طریق صحیح یادگیری هدایت می‌کند(سروستانی،۱۳۸۱)

البته چنین نقشی به دانش و اعتقادات معلم بستگی دارد. اگر چه کنجکاوی و ارضای آن را بدیهی ترین احتیاجات شاگردان است. اگر معلم با نظریه ها و اصول یادگیری آشنا نباشد و تدریس را فقط انتقال واقعیت‌های علمی بداند و تجارب یادگیری را منحصر به نشستن در کلاس ، گوش دادن و حفظ کردن مطالب شنیده شده یا نوشته شده در کتاب تصور کند، مسلم است که در تقویت کنجکاوی و پرورش استعداد و تفکر علمی شاگردان چندان موفقیتی به دست نخواهد آورد. زیرا شاگرد که همواره علاقمند به فکر کردن است. در بررسی عوامل مختلف باید فرصت حرکت و جنبش داشته باشد تا بتواند به هدف‌های آموزشی برسد. یادگیری بدون تلاش و فعالیت و تعامل با محیط صورت نخواهد گرفت. (همان منبع).

کسی که می‌خواهد یاد بگیرد باید فعالیتی متناسب با علایق و توان خود داشته باشد. و اگر در روش تدریس معلم این نکات در نظر گرفته نشود، مدرسه و کلاس برای شاگرد جالب توجه و جذاب نخواهد بود، اما اگر معلم خود را راهنما و ایجادکننده شرایط مطلوب یادگیری بداند و بجای انتقال اطلاعات ، روش کسب تجربه را به شاگردان بیاموزد، آنان در برخورد با مسائل فعال‌تر خواهند شد، از منابع مختلف استفاده خواهند کرد، اطلاعات لازم را به دست خواهند آورند، به سازماندهی آن خواهد پرداخت و آن را تحلیل خواهند کرد تا به حل مسائل نایل شوند.با چنین روشی ، شاگرد نه فقط حقایق علمی را فرا می‌گیرد. بلکه با روش‌های علمی کسب معرفت نیز آشنا خواهد شد، طرز کار را با منابع مختلف و نحوه استفاده از مطالب درسی برای حل مسئله را خواهد آموخت و در فرِآیند یادگیری ، ابتکار و خلاقیت خود را به کار خواهد انداخت(همان منبع).

توجه به کل به جای جز:
طرفداران مکتب گشتالت معتقدندکل ،اجزا را در یک طرح و زمینه قرار می‌دهد و ارتباط آن ها را روشن می‌سازد. به نظر ایشان ، اجزا به تنهایی بی‌معنی و نامفهوم هستند ولی وقتی در یک طرح زمینه قرار بگیرند، معنی و مفهوم آن ها روشن می‌شود.طرح یا کل قابل انتقال و تعمیم است، اما اجزا و کیفیت خالص آن ها این خصوصیت را ندارد طرح یا کل ، عناصر را مشخص می‌سازد و آن ها را در یک زمینه خالص به هم ارتباط می‌دهد.مطالعه فرایند یادگیری نشان خواهد داد که حرکت از کل به جز روند یادگیری را بهتر و فهم مطالب را آسان‌تر می‌کند. اجزا به تنهایی بی‌معنی و نامربوط هستند و در طرح و کل ، معنی پیدا می‌کنند. البته کل معادل مجموع اجزا نیست و بررسی تک تک اجزا و روی هم قرار دادن آن ها سبب تصور کل نمی‌شود. کل عبارت است از نحوه ارتباط و پیوند اجزا با هم و تا این ارتباط مشخص نشود، اجزا قابل فهم نیستند(دژکام،۱۳۸۳).

در جریان تدریس ، معلم باید در حد امکان ، ابتدا مطالب درسی را به صورت کل مطرح کند و ارتباط اجزا با کل را مشخص سازد و پس از آن به بررسی و تحلیل اجزا بپردازد. مطالعه جزئیات بدون در نظر گرفتن رابطه آن ها با هم و همچنین رابطه آن ها با کل ، موجب پریشانی فکر خواهد شد، در حالی که مطالعه از کل به جز با مشخص کردن روابط جز با کل ، قدرت تحلیلی در فراگیران می‌دهد و در نتیجه یادگیری معنی‌دار می‌شود. به عبارت دیگر ، حفظ و فکر و تکرار ، جای خود را به فهم و اندیشه می‌دهد(همان منبع).

نمونه هائی از موارد رشد و یادگیری در زیر مطرح شده است:

– آموزش و رشد مدیران کلیدی و انتصاب آن ها در مهارت‌های خاص،

– دستیابی به اطلاعات ‌گروه‌های مختلف سازمانی ورضایت کارمندان و معیارهای انگیزشی. با وجود این تعاریف، یادگیری و رشد، دیگر فعالیتی نامعین در سازمان‌ها نیست، بلکه قابل ارزیابی و اتصال به معیارهای سودآوری است. به عبارت دیگر، این معیارهای یادگیری و رشد برای اهداف و به عنوان کلیدهای قابل انتقال به منظرهای دیگر تنظیم شده اند(Nair,2004:p.24).

۲-۵-ضرورت وجود ارزیابی متوازن

شرایط جدید در اقتصاد جهانی باعث گردیده است، که شکل گیری اهداف و انتظارات متناقض اقتصادی در سازمان‌ها ایجاد گردد. به عنوان مثال، می توان به تناقض بین برنامه های بلند مدت (توسعه) و کوتاه مدت(سود آوری) اهداف سازمان با اهداف کارکنان و خلاقیت و نوآوری با لزوم اعمال کنترل اشاره نمود (برزیده به نقل از کمالی شهری، ۱۳۸۴: ۲۲). طی دو دهه ی گذشته توجه عمده نظریه پردازان و مشاوران به تنظیم برنامه های استراتژیک معطوف شده است و در عین حال به کنترل و اندازه گیری پیشبرد استراتژی، کمتر توجه گردیده است. با این که طی این دوره، شیوه های تدوین استراتژی ها دائماً تغییر و تکامل یافت، ولی به تناسب آن ابزارهای مناسب اندازه گیری عملکرد و کنترل پیشبرد استراتژی تحول نیافته بود. نکته حائز اهمیت این که با توجه به اهمیت یابی اقتصاد مبتنی بر دانش و نقش فزاینده دارایی های نامشهود در ایجاد سودآوری و شکل گیری شرایط نوین کسب و کار، دیگر نمی توان با ابزارهای اندازه گیری عملکرد دوران اقتصاد صنعتی، موفقیت سازمان را سنجید(فخاریان، ۱۳۸۲ :۶).

چشم انداز و

استراتژی

مالی

برای اینکه از منظر مالی موفق شویم باید از دیدگاه ذینفعان چگونه به نظر برسیم

فرایندهای درون سازمانی

برای جلب رضایت سهام‌داران و مشتریان، چه فرایندهایی تجاری باید وجود داشته باشد.

مشتری

برای دستیابی به چشم انداز، باید از دید مشتریان چگونه به نظر برسیم .

رشد و یادگیری

برای دستیابی به چشم اندازمان، چگونه می‌توانیم توانایی خود را برای تغییر و اصلاح تقویت کنیم

شکل ۲-۱: چارچوب ارزیابی متوازن(کپلن و نورتون، ۱۹۹۶: ۱۱)

۱

در روش ارزیابی متوازن بر بهبود مستمر تأکید شده است. در بیشتر صنایع، بهبود مستمر موضوعی حیاتی است و اگر یک سازمان به صورت مستمر بهبود پیدا نکند، سرانجام از دور رقابت خارج خواهد شد(الهیاری به نقل از گریسون و همکاران، ۱۳۸۷ : ۳۰). برای دستیابی به جایگاهی در بهبود مستمر، توانایی سنجش منظم و مستمر عملکرد فرایندهای اساسی یک واحد کسب و کار، عنصری حیاتی به شمار می‌رود (الهیاری به نقل از برم و همکاران، ۱۳۸۷: ۳۰). بسیاری از سازمان ها به اهمیت اندازه گیری پیوسته و مستمر عملیات، که شامل به کارگیری سیستم های گوناگون ارزیابی عملکرد چند ساله است، پی برده اند. امروزه به علت جهانی شدن واحدهای کسب و کار، این ضرورت احساس می شود، که سازمان ها باید به بازبینی پروسه های عملکردی و همچنین بررسی عملکرد زنجیره عرضه^[۱۰] خود پرداخته و از طرف دیگر این فرایندها را با اهداف استراتژیک سازمان هم‌راستا کنند(Fernandes,2006:p.623). با این حال اطلاعات اخیر نشان می‌دهد، که تنها ۵% از کارکنان ‌از استراتژی شرکت خود آگاهی دارند، تنها ۲۵% از مدیران انگیزه ارتباط با استراتژی سازمان را دارند، ۶۰% سازمان ها حتی بودجه خود را به استراتژی مرتبط نساخته اند و ۸۵% مدیران اجرایی تنها ۱ ساعت در ماه برای صحبت کردن ‌در مورد استراتژی وقت صرف می‌کنند(Kaplan and Norton,2001:p.28). در مدیریت کیفیت، ارزیابی متوازن اساس سیستم مدیریت شرکت را تشکلیل می‌دهد، که از طریق آن شناخت استراتژی رهبری شده و اثر بخشی افزایش می‌یابد. ارزیابی متوازن دسته ای از معیارهاست، که به منظور برقراری ارتباط میان چشم انداز و استراتژی، تأکید بر اهداف واقعی و ارزیابی فرایند شناخت استراتژی مورد استفاده قرار می‌گیرد. معیارهایی که در چهار گروه واقعی قرار گرفته و اغلب شامل شاخصه های مالی و غیر مالی هستند، صلاحیت نتایج فعالیت‌ها و پیشرفت‌های واحد تجاری را مورد بررسی قرار می‌دهند. در سیستم کارت امتیازی، اثر بخشی فعالیت ها در چهار منظر مورد آزمایش قرار می‌گیرد(Michalska,2005:p.753):

ـ منظر مالی: معیارهایی که نشان دهنده ساختار مالی شرکت هستند.

ـ منظر مشتری: عوامل موفقیت را نشان می‌دهد، که این عوامل ناشی از دو عامل موقعیت بازار و رضایت مشتری هستند.

ـ منظر فرایندهای عملیاتی داخلی: به وسیله اثر بخشی فرایندهای سازمانی اندازه گیری می شود.

ـ منظر یادگیری و رشد: توانایی انجام تغییرات و توسعه بیشتر شرکت را، نشان می‌دهد.

هر منظر از یکسری اصول کلی معیارها و اهداف تشکیل می شود، که هر شرکت به طور جداگانه آن را انتخاب می‌کند.این چهار ناحیه اصلی معمولاً کافی به نظر می‌رسد ، به شرط آنکه برای هر سازمان به طور دقیق تعریف شده باشد. هنگامی که در عمل ضرورتی پدید آید، تعداد منظرها می‌تواند افزایش یابد، یا یک منظر جایگزین منظر دیگر شود. انتخاب و تعریف این نواحی، بستگی به وضعیت علامت تجاری و موقعیت خاصی دارد، که آن سازمان در آن مشغول به فعالیت است.

با توجه به نتایج یک نظر سنجی که اخیراًً انجام شده، شرکت هایی که برای اولین بار ارزیابی متوازن را به کار برده اند، ادعا می‌کنند، که دلیل استفاده آن ها از ارزیابی متوازن به کارگیری ترکیبی از معیارهای مالی و غیر مالی بوده است(Kaplan and Norton,2001:p.29). کپلن و نورتون عنوان می‌کنند، که مفهوم ارزیابی متوازن چیزی فراتر از این دیدگاه محدود است. آن ها در کتاب اخیر خود به نام سازمان استراتژی محور^[۱۱](۲۰۰۱)، چارچوبی را برای پیاده سازی استراتژی توسط ارزیابی متوازن گسترش داده‌اند.

۱-۶ پیش فرض های تحقیق

۱-بین خود کنترلی و اعتیاد به اینترنت رابطه منفی وجود دارد.

۲-بین ویژگی های شخصیتی و اعتیاد به اینترنت رابطه منفی وجود دارد.

۱-۷ محدودیت های تحقیق

با توجه ‌به این که از پرسشنامه جهت جمع‌ آوری داده استفاده شده است، محدودیت های ذاتی پرسشنامه همچون نگرش سطحی به رویدادهای واقعی و مقیاسی بودن پاسخ ها، در واقعی بودن نتایج اعمال محدودیت می‌کند (خاکی ۱۳۹۱)

۱-۸ تعریف واژه ها

۱-۸-۱ تعاریف نظری

اعتیاد به اینترنت : تعریف مفهومی، رایج ترین تعریف اعتیاد به اینترنت این است که نوعی وابستگی رفتاری به اینترنت را در فرد ایجاد می‌کند (کاپلان، ۲۰۰۷).

خود کنترلی: خود کنترلی، توانایی کنترل و اداره کردن عواطف و هیجان ها و تکانه های خود و انطباق با محیط، توانایی حفظ آرامش در شرایط بحرانی و استرس زا و توانایی خود انگیزشی درونی است . به عبارتی خود کنترلی، توانایی کنترل عواطف و هیجان ها و رفتارهای صادقانه و درست است (گلمن ، ۲۰۰۱) .

ویژگی های شخصیت : ویژگی های شخصیت در زندگی روزمره، به صفات پایدار در حلال زمان باز می‌گردد که از موقعیتی به موقعیت دیگر تغییر چندانی نکرده و به ماهیت وجودی فرد اشاره دارد. به طور عام، رفتار ما تحت تاثیر ویژگی ها و توانایی‌های شناختی و هیجانی قرار دارد. برای پیش‌بینی رفتار، باید چنین ویژگیهایی به طور دقیق مورد بررسی قرار گیرند( حق شناس ۱۳۸۵).

۱-۸-۲ تعاریف عملیاتی

اعتیاد به اینترنت: در این پژوهش اعتیاد به اینترنت عبارت است از نمراتی که هر آزمودنی در پرسشنامه اعتیاد به اینترنت به دست می آورد.

روان رنجور خویی: اساس این بعد بر تجربه هیجانات نامطلوب است که شامل موارد زیر می‌باشد: « عصبیت، ناراحتی، دستپاچگی، باورهای نامعقول و غیر واقع بینانه، کنترل بسیار کم تکانه ها در مقابل نیازها، نا ایمنی شخصی، مستعد تنیدگی، اضطراب، افسردگی، خصومت و آسیب پذیری».

برون گرایی: این بعد، عواملی همچون « جسارت، اعتماد به نفس بالا، پر انرژی بودن، پر تحرک بودن، اجتماع ناپذیری، حراف بودن، برانگیختگی، جمع گرایی، تعهد بالا، سلطه جویی، هیجانات مثبت، دوستان صمیمی و خوشبینی» را می سنجد.

گشودگی نسبت به تجربه: این عامل میزان کنجکاوی، استقلال رأی‌، وسعت علاقه، خردورزی ( جنبه‌های فلسفی و عقلانی)، خلاقیت، گشودگی، منطق مداری، عدم تأکید بر آداب و رسوم را می سنجد و افرادی که در این بعد نمره بالا می آورند به احتمال زیاد زمینه موفقیت در جنبه هایی از زندگی فردی و اجتماعی را دارا هستند.

سازش پذیری: نشانگر نوع دوستی، فداکاری، همکاری، همدلی، تفاهم، مهربانی و خوش رویی، انعطاف پذیری، سازگاری، خوش طینتی و خوش بینی است. افراد با نمره بالا در این ملاک علاوه بر داشتن ویژگی های فوق در فعالیت های گروهی نیز موفقیت بالایی دارند.

فصل دوم:ادبیات تحقیق(مبانی نظری و پیشینه موضوع تحقیق)

بخش اول: اعتیاد به اینترنت

۲-۱ مقدمه

اعتیاد به اینترنت در حال حاضر در تمام جوامع به صورت یک معضل اساسی در آمده است و شناسایی علل و پیامدها و عوارض آن توسط محققان مورد پژوهش قرار می‌گیرد ( حسن زاده، ۱۳۸۸) و شدت این نفوذ تا حدی است که باعث ایجاد نگرانی جهانی تحت عنوان اعتیاد به اینترنت شده است. اینترنت که ابتدا با هدف بهبود سبک زندگی انسان به وجود آمد در حال حاضر مانند شمشیری دو لبه عمل نموده و به دلیل تأخیر ایجاد شده بین این فناوری و فرهنگ استفاده از آن موجب پیامدهای منفی برروی سبک زندگی انسان شده است. بی شک رشد روز افزون اینترنت فواید و اهمیت غیر قابل انکاری دارد چنان که در دوران حاضر نقش محوری اینترنت چندان اساسی است که بدون به کار گیری آن امکان برنامه ریزی، توسعه و بهره وری در زمینه‌های فرهنگی ، اجتماعی، اقتصادی و علمی در جهان آینده امکان پذیر نخواهد بود. در عین حال ، نباید از پیامدهای ناگوار و مخرب آن به ویژه در زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی غافل ماند. اینترنت با همه فواید از آسیب ها و کاستی هایی هم برخوردار است، ‌بنابرین‏ لزوم توجه ‌به این مهم شامل توجه است ( دیوس، ۲۰۰۱).

در حال حاضر، تعداد کاربران ایرانی به گزارش پایگاه اطلاع رسانی فناوری اطلاعات و ارتباطات بالغ بر ۳۶ میلیون نفر است که ۴۷ درصد از کاربران اینترنت در کل خاورمیانه را تشکیل می‌دهند ( لشکر آرا، تقوی شهری، ماهری و صادقی، ۱۳۹۱). در ایران هر چند مقالاتی در نشریات مختلف در این زمینه به چاپ رسیده و صرفاً به معرفی اعتیاد به اینترنت پرداخته شده است ولی با در نشر گرفتن این موضوع که اعتیاد به اینترنت در ایران روز به روز در حال افزایش است و به خصوص نوجوانان و جوانان از اولین قربانیان هستند ضروری می کند اعتیاد به اینترنت از ابعاد و زوایای مختلف مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

۲-۲ تعریف اعتیاد به اینترنت

اعتیاد به طور اعم به معنای بروز شرایطی است که در آن افراد به صورت جسمی و روانی به یک نوع ماده خاص به ویژه مواد مخدر وابستگی پیدا می‌کنند. بسیاری از پژوهشگران مفهوم اعتیاد را برای توجیه انواع خاصی از رفتارهای مشکوک نیز به کار می‌برند زیرا نشانه ها و یافته های اعتیاد در این حالت نیز دیده می شود. انواع غیر ماده ای اعتیاد نیز به عنوان اعتیادهای رفتاری طبقه بندی می‌شوند که اعتیاد به اینترنت نیز جزو اعتیاد رفتاری محسوب می شود (حسن زاده، ۱۳۸۸). این اختلال با عناوین مختلفی از قبیل، وابستگی رفتاری به اینترنت، استفاده مرضی از اینترنت، استفاده مشکل زا از اینترنت، استفاده بیش از حد از اینترنت، سوء استفاده از اینترنت و اختلال اعتیاد به اینترنت معرفی شده است ( امیدوار و صارمی، ۱۳۸۹). گلدبرگ از دانشگاه کلمبیا نخستین بار اختلال اعتیاد به اینترنت را در جولای ۱۹۹۵ مطرح کرد و این اختلال را نوعی اختلال رفتاری قلمداد کرد که به عنوان مکانیسم مواجهه مورد استفاده قرار می‌گیرد و از معیارهای وابستگی به مواد DSM-lv گرفته شده است ( شایق، آزاد و بهرامی، ۱۳۸۹). از سوی دیگر، یانگ معتقد است که واژه معتاد برای کاربران معتاد به اینترنت هم کاربرد دارد زیرا نشانه های اعتیاد به اینترنت همان ویژگی هایی را دارد که در اعتیاد به مواد از جمله الکل و سیگار دیده می شود ( در گاهی و رضوی، ۱۳۸۶).

انجمن روان پزشکی آمریکا اعتیاد به اینترنت را یک الگوی استفاده از اینترنت تعریف می‌کند که موجب اختلال عملکردی شده و با حالات ناخوشایند درونی در طول یک دوره دو ماهه همراه هست ( شایق و همکاران، ۱۳۸۸). اعتیاد به اینترنت با استفاده بیش از حد از دیگر آسیب های فردی و تا حدودی اجتماعی اینترنت است که گاهی از این بیماری تحت عنوان اعتیاد مجاری نیز نام برده می شود. اختلال اعتیاد به اینترنت یک پدیده بین رشته ای است و علوم مختلف پزشکی، رایانه ای، جامعه شناسی، حقوق، اخلاق و روانشناسی هر یک از زوایای مختلف این پدیده را مورد بررسی قرار داده‌اند ( گریفتز، ۲۰۰۳).

در بازطراحی محیط رابط، وجود سازگاری در نظامها، بین نسخه های قدیم و جدید نیز مهم است. اگر کاربران احساس کنند دانش فعلی‌شان کافی نیست و باید نظام جدید را از طریق آزمون و خطا یاد بگیرند، مزیت‌های نظام جدید ممکن است به آسانی نادیده گرفته شود (Dillon, 2003).

• • متناسب بودن رابط کاربر با شرایط فیزیکی کاربران مثل معلولیت­های جسمانی و با سطح توانایی‌های شناختی آن ها مثلاً بر مبنای سن و پایه­ تحصیلی آن­ها. در طراحی رابط کاربر باید افرادمختلف و تواناییهایشان در نظر گرفته شود.به طور مثال آیا کاربران دارای نیازهای و محدودیتهای ویژه ای، مثلا در زمینه دیدن، خواندن و نوشتن و یا حرکت دادن ماوس هستند؟ مثلا کاربران خردسال، که مهارت خواندن کافی ندارند، رابطهای تصویری بسیاره ساده و گام به گام را ترجیح می‌دهند، در حالی که، کاربران با تجربه، از رابطهای کاربر خلاصه ، که هرچه سریعتر آن ها را به خواسته اصلی شان برساند بیشتر استقبال می‌کنند(امیرتیموری،۱۳۹۰).

• • ثبات و یکدستی،ثابت بودن طرح کلی صفحه نمایش و یکدستی واژها و عبارات در تمام صفحات. یک صفحه رابط با ثبات به کاربر اجازه می‌دهد تا دانش و آموخته های قبلی خود را به کار گیرد به نظر فراری(Ferrari,2005)، یک محیط با ثبات جو آشنایی را فراهم می‌کند که باعث یادگیری راحتتر کاربر می شود. شرکت مایکروسافت(۲۰۰۳) به عنوان نمونه به نسخه های متفائت سیستم عانل ویندوز اشاره می‌کند که متداول و متعارف بودن شکل رابط کاربر در آن ها رعایت شده است.کاربری که با طرز استفاده از یک صفحه ویندوز آشنا باشد می‌تواند کار با صفحه های ویندوز دیگر را هم به راحتی فرا گیرد. منوها مثال خوبی برای این ادعا هستند در اکثر صفحه های ویندوز گزینه File در سمت چپ قرار می‌گیرد و بعد از آن به ترتیب Help ، Tools ،View ، Editقرار گرفته اند. ممکن است گفته شود کلمه Document بهتر از کلمه File می‌باشد و یا اینکه گزینه Help باید در ابتدا قرار گیرد.مانعی برای انجام این تغییرات وجود ندارد ولی با انجام آن ها کاربر گیج می شود، قابلیت استفاده رابط کاربر کاهش می‌یابد زیرا باید هنگام استفاده از صفحه ویندوزهای متفاوت کمی درنگ و فکر کند تا مکان منوها و اسامی آن ها را بیابد. مکان قرار گرفتن منوهای فرعی نیز حائز اهمیت است. کاربر انتظار دارد گزینه های فرعی Paste، Cutو Copy را در زیر گزینه Edit بیابد. انتقال آن ها به گزینه اصلی Fileباعث سردرگمی می‌شود. پس بهتر است از خط مشی های تثبیت شده پیروی نمود، مگر اینکه دلیل قاطعی برای تغییر آن ها وجود داشته باشد . افزون بر این، ثبات و متداول بودن شکل و فرم صفحه، دخالت حافظه کاربر را تا جایی که ممکن باشد کم رنگ می‌کند . )مندل .(Mandel,2003 در این زمینه معتقد است، نیاز برای بخاطرآوردن اسامی رکوردها و یا رسیدن به موضوعات مختلف مانند پوشه ها (Folders) فضای زیادی را به ذهن کاربر اشغال می‌کند. اگر رابط کاربر، کاربر را مل زم کند همه این ها را به خاطر بسپارد، این اطلاعات در اکثر موارد در حافظه طولانی مدت شخص باقی نم یماند و پس از مدتی به یاد آوردن آن ها مشکل است . رابط کاربر باید تا حد ممکن دخالت حافظه را کم کند . یک رابط کاربر متداول، به حافظه کوتاه مدت کاربر اعتماد می‌کند.

اشتباهات رایج در طراحی رابط کاربر

چند اشتباه غالب در طراحی رابط کاربر که توسط نیلسون^[۲۹] ارائه شده اند عبارتند از:

– زیاده روی در استفاده ازفریم ها^[۳۰]: این کار باعث ایجاد اشکال در چاپ و عدم تسلط کاربر در کنترل صفحه می‌گردد.

– استفاده بیش از حد از تصاویر متحرک: باعث کاهش تمرکز کاربر روی موضوعات اصلی و افزایش حجم صفحات و شلوغی آن ها می شود.

– استفاده از صفحات بدون بازگشت: موجب عدم دسترسی به صفحات قبل می شود.

– استفاده از رنگ های غیرمعمول برای پیوندها: موجب گمراهی و از دست دادن تمرکز کاربر می شود.(یمین فیروز ،۱۳۸۳).

عناصر مطرح در طراحی رابط کاربر

از جمله عناصر مطرح در طراحی رابط کاربر می توان به موارد زیر اشاره کرد:

الف: صفحه نمایش

صفحه نمایش از جمله مهم ترین عناصر در طراحی رابط کاربر است.صفحه نمایش باید ظاهری منظم،آراسته و خلوت داشته باشد،حداکثر از سی درصد کل صفحه برای ارائه اطلاعات استفاده شود، از فونت ها و علائم و رنگ ها در جاهای مناسب و به طوردرست استفاده شود،متن در مرکز صفحه قرار گیرد،صفحه طولانی نباشد و اطلاعات مختلف بنابر نیاز به صورت درست در جاهای مختلف صفحه آورده شوند(ترنیر^[۳۱]،۱۹۸۹). موارد دیگری که در طراحی صفحه نمایش از اهمیت ویژه ای برخوردارند در ادامه ذکر می‌شوند:

-رنگ ها: رنگ ها باید بسته به موضوع و هدف سیستم و در راستای جلب توجه کاربر و راحتی کار استفاده شوند.در انتخاب رنگ ها باید به میزان جلب توجه هر یک از رنگ ها توجه کرد.

– نمادها: نمادها و گزینه ها، راه حل مناسبی برای نشان دادن عملکردهای تکراری و متناوب هستند.همچنین این نمادها در صورتی که بر اساس استانداردهای خاصی انتخاب شوند،می‌توانند در جذب کاربران با زبان ها و ملیت های مختلف مؤثر باشند(زره ساز و فتاحی،۱۳۸۵).

– صفحه آرایی: در طراحی صفحه نمایش، باید اصول صحیح صفحه آرایی رعایت گردد.قرار گرفتن متن ها،تصاویر،نتایج،منوها و پیوندها به صورت اصولی و در جاهای مختلف سبب راحتی کار با رابط می شود و همچنین رابط را از نظر زیبایی جذاب تر می‌کند.

ب: زبان محیط

زبان مرتبط در تعامل کاربر ‌با سیستم بسیار مهم است.امروزه رابط ها دارای کاربرانی با دانش ها و مهارت ها و زبان های مختلف هستند.رابط باید بنا بر طیف کاربران خود از زبان های مختلف به ویژه انگلیسی (علاوه بر زبان مادری)استفاده کند. همچنین در صورت ترجمه نمادها از زبان های دیگر به فارسی به بحث درک آن ها از دید کاربران مختلف توجه ویژه باید داشت.علاوه بر این واژگان باید در سراسر رابط به صورت یک ‌دست استفاده شوند.

ج: پیام ها

یک رابط کاربر خوب باید حاوی پیام هایی برای راهنمایی،کمک و هشدار برای کاربر باشد تا علاوه بر افزایش سهولت کار با رابط،از بروز خطاهای مختلف و بیشتر جلوگیری شود.این پیام ها باید مودبانه ، کوتاه و روشن باشند و برای کاربران با سطوح دانش متفاوت،قابل استفاده باشند.

د: امکانات کمک و راهنمایی

علاوه بر پیام های کمکی ،در استفاده از امکانات ویژگی ها و عناصر رابط باید متن هایی برای کمک و یادگیری قرار داده شوند.

ه: کاربر پسندی

کاربر پسندی^[۳۲] شامل مواردی می شود که از جمله این ها می توان به زیبایی،سادگی و سرعت ‌پاسخ‌گویی‌ اشاره کرد.

-زیبایی: بحث زیبایی شناختی در طراحی رابط برای جلب کاربران مختلف و احساس لذت از کار با رابط بسیار مهم است. به کارگیری فنون گرافیکی،استفاده صحیح از رنگ ها و تصاویر و بهره گیری از فلش و تصاویر متحرک و دیگر موارد همه در زیبایی رابط مؤثر هستند(یمین فیروز،۱۳۸۳).

– سادگی: زیبایی یک رابط باید در کنار سادگی آن قرار گیرد و باید از پیچیدگی های غیر ضروری و شلوغی های نا موجه پرهیز کرد.

-سرعت ‌پاسخ‌گویی‌: کاربران و بخصوص حرفه ای ها انتظار دارند تا سیستم در حداقل زمان ممکن پاسخ ان ها را بدهد. در طراحی رابط باید ‌به این مسئله توجه داشت و از عوامل کاهش سرعت مثل عکس ها و فایل های حجیم جلوگیری کرد(زره ساز و فتاحی،۱۳۸۵).

و. موقعیت نمایی