۲-۲-۱۳ سایر شروط مندرج در ضمن عقد نکاح

در این فصل با توجه به مسائل حادث شده نوین اجتماعی به بررسی سایر شروط رایج مندرج در عقد نکاح اشاره خواهیم کرد.

۲-۲-۱۳-۱- شروط صحیح ضمن عقد ازدواج

۲-۲-۱۳-۱-۱- شرط سکنی به نفع زوجه

تعیین محل اقامت برای سکونت در عقد ازدواج با مرد می‌باشد. اما ممکن است این شرط در عقد نکاح به دلایلی رعایت نشود و شرط سکنی به زن داده شود. مستند این امر را میتوان به دلایل مختلفی مربوط ساخت. از آن جمله می توان به حیثیت خانوادگی یا حتی در مقام بالاتر به مصلحت و ضرورت استناد جست. به نظر می‌رسد مصلحت خانواده و فرزندان در مواردی اقتضای این امر را دارد که شرط سکنی به نفع زن باشد. این شرط به دلیل آنکه ممنوعیتی در فقه اسلامی و آیات و روایات برای آن به طور صریح یا ضمنی ذکر نشده است را می توان در زمره شروط صحیح تلقی نمود.

۲-۲-۱۳-۱-۲- شرط تحصیل زوجه

شرط دیگر مربوط به تحصیل زوجه است. با توجه به اینکه در جهان امروز تخصص بسیار مهم شده است و جوامع به سمت تخصصی شدن پیش رفته اند این امر از اهمیت زیادی برخوردار است. در جهان معاصر به تخصصی شدن هر چه بیشتر آن انجامیده، به گونه ای که فرایند تحول علوم هر روزه بیش از گذشته به زمان کمتری تقلیل می‌یابد. برای کسب مشاغل و ادامه حیات در اجتماع نیاز به حداقل تخصص و تحصیلات و دانش لازم است. از سوی دیگر کسب درآمد در خانواده تنها وظیفه مرد نیست و بسیاری از زنان نیز این وظیفه را امروزه بر عهده گرفته اند. از این رو می توان گفت با توجه به مصلحت خانواده و حضور زنان در اجتماع و ممنوعیتی که در این باب در فقه وجود ندارد و همچنین با توجه به اصالت دادن به رویکردهای مبتنی بر عدم تبعیض این شرط از جمله شروط صحیح به شمار می رود.

۲-۲-۱۳-۱-۳- شرط اشتغال زوجه

این شرط نیز با شرط قبلی که ‌در مورد آن توضیح داده شده قرابت و هم پوشانی دارد. دین مبین اسلام بر حق اشتغال زن تأکید نموده و در این خصوص بر سایر مکاتب سبقت گرفته است. ازدلائلی که بر جواز اشتغال زوجه، دلالت می‌کند، آیه ذیل ۳۲ سوره نساء می‌باشد:

وَلَا تَتَمَنَّوْا مَا فَضَّلَ اللَّهُ بِهِ بَعْضَکُمْ عَلَىٰ بَعْضٍ ۚ لِلرِّجَالِ نَصِیبٌ مِمَّا اکْتَسَبُوا ۖ وَلِلنِّسَاءِ نَصِیبٌ مِمَّا اکْتَسَبْنَ ۚ وَاسْأَلُوا اللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ ۗ إِنَّ اللَّهَ کَانَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمًا

استدلال این آیه بر واژه «اکتسبن» است. این کلمه از «کسب» به معنای «طلب رزق» و «به دست آوردن فایده» گرفته شده است. «اکتساب» نیز به همین معنا می‌باشد. با این تفاوت که کسب به دست آوردن فایده است، اعم از این که خود انسان از آن استفاده کند یا دیگری، ولی اکتساب به دست آوردن فایده‏ای است که خود انسان از آن استفاده نماید؛ ‌بنابرین‏ معنای کلمه کسب از اکتساب عام‏تر است.

الف-مقصود از «نصیب» یا بهره مرد و زن در آیه فوق، پاداش یا عقاب اُخروی است؛ یعنی مردان و زنان برای حسنات و طاعات خود پاداش می‏بینند و برای گناهان نیز مؤاخذه می ‏شوند. ب)- مقصود از «نصیب» میراث است که پس از فوت مورّث، دارایی وی به طور قهری به وراث منتقل می‏ شود و هر یک از وراث سهمی از آن دارند. ج)- مقصود از نصیب، بهره‏ای است که هر کس نسبت به درآمدهای خود از کشاورزی، تجارت و مانند آن می‏برد. احتمال سوم منطبق بر بحث می‌باشد. اگر احتمال اول یا دوم صحیح باشد، از آیه فوق نمی‌توان مشروعیت اشتغال زوجه را استنباط نمود. آیه فوق در صورتی دلیلی بر حق زوجه بر اشتغال خواهد بود که مقصود از اکتساب، درآمدهای اختیاری و ارادی مانند کشاورزی، تجارت و… باشد. ‌به این نکته‏ باید توجه شود که هیچ دلیلی وجود ندارد؛ که آیه را به معنای اول یا دوم محدود نماید. به همین دلیل، می‏توان با اطمینان خاطر ادعا نمود، اگر معنای آیه فقط احتمال سوم نباشد، حداقل اطلاق آیه شامل درآمدهای اختیاری و ارادی زوجه نیز خواهد شد. البته ادله عامی که دلالت بر جواز اکتساب دارند؛ شامل کسب زنان هم می‌شود؛ مانند آیه‏ای از قرآن کریم که ابتغاء فضل خدا، جستجو و طلب آن را بیان ‌کرده‌است: «و ابتغوا من فضل اللّه»^[۵]یا آیه‏ای که مردم را به آباد نمودن زمین دعوت نموده است: «هو أنشأکم من الأرض واستعمرکم فیها»^[۶]. حتی قرآن کریم ماجرای اشتغال زنان را در قالب داستان چوپانی دختران حضرت شعیب (ع) نقل ‌کرده‌است^[۷]. همچنین روایات فراوانی بـه کسـب و کـار تـشویق نموده ‏اند.

۲-۲-۱۳-۲- شروط باطل ضمن عقد ازدواج

۲-۲-۱۳-۲-۱- شرط آزادی زوجه در معاشرت‌های خود

دین مبین اسلام شرایطی را برای زن در نظر گرفته است که پیش و پس از ازدواج در معاشرت های خود با مرد رعایت حدودی را بنماید. در این راستا برخی از شروط مثل شرط آزادی زن در معاشرت های خود از جمله شروط باطل تلقی می شود. نبودن حریم میان زن و مرد و آزادی معاشرت های بی بندوبار، التهاب های جنسی را فزونی می بخشد وتقاضای برای داشتن روابط متعدد و افراطی را به صورت یک عطش روحی درمی آورد. غریزه جنسی غریزه ای نیرومند است که هرچه بیشتر اطاعت شود سرکش تر می‌شود.

مهمترین دلیل وجوب پوشش برای زنان و محدودیت در روابط ‌با مردان، آیات قرآن است:

«بگو (ای پیامبر) به زنان مؤمنه، که چشم‌های خود را (از نگاه ناروا به مردان) بپوشانند و (اندام و) فروج خود را حفظ نمایند و زینت و آرایش خود را جز آنچه قهرا ظاهر می‌شود آشکار نسازند و باید سینه و گردن و دوش خود را (با مقنعه) بپوشانند و زینت و جمال خود را آشکار نسازند، جز برای پدران و پدران شوهر و پسران خود و پسران شوهر خود و برادران و برادر زادگان و خواهرزادگان و زنان (مسلمه) و کنیزان ملکی خویش و اتباع خویش که رغبت و میل به زنان ندارند از مردان و کودکانی که هنوز بر عورت زنان آگاه نیستند و پای خویش را به زمین نکوبند تا بخواهند از این راه توجّه مردم را بخود جلب کرده یا زینت خود را آشکار سازند و به درگاه خداوند توبه کنید ای مؤمنین، باشد که رستگار شوید.»^[۸]

همچنین آیات ۵۹ تا ۶۱ سوره احزاب ضرورت پوشش و تحریک نکردن مردان از سوی زنان را مورد تأکید قرار می‌دهد.

«ای پیامبر به زنان و دخترانت و به زنان مؤمنان بگو پوشش های خود را بر خود فروتر گیرند.این برای آن که شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند نزدیک تر است،و خدا آمرزنده مهربان است.اگر منافقان و کسانی که در دلهایشان مرضی است و شایعه افکنان در مدینه باز ناستند،تو را سخت بر آنان مسلط می‌کنیم تا جز اندک در همسایگی تو نپایند.از رحمت خدا دور گردیده و در هر کجا یافت شوند گرفته و سخت کشته خواهند شد.»

مسأله آزادی معاشرت علاوه بر این که با ارزش‌های اسلامی سازگاری ندارد، بی‌احترامی به ارزش‌های ملی نیز به شمار می‌رود؛ زیرا زنان ایرانی حتی پیش از اسلام نیز به حجاب و پوشش، اهمیت می‌دادند. مراجعه به ادبیات ایران، نشانگر آن است که زنان ایرانی، از دیرباز، پوشش و حجاب را به عنوان یک فرهنگ و هنجار، پذیرفته و برای آن اهمیت فوق العاده‌ای قائل بودند. (هاشمی،حسین،همان منبع)

۲-۲-۱۳-۲-۲- شرط عدم ایجاد علقه زوجیت