از جمله مسائلی که در حوزه تاب آوری مطرح است نقش ویژگی­های شخصیتی است. بر اساس مدل انتخاب- مقابله افتراقی (بلوگر و زوکرمن^[۲۱]، ۱۹۹۷) راهبرد­های مقابله­ای مورد استفاده در رویارویی با تنش تعیین کننده پیامد­های مثبت و منفی هستند و نوع راهبرد­های مقابله­ای انتخاب شده به ویژگی­های شخصیتی افراد بستگی دارد. در نتیجه از آن­جا که ویژگی­های شخصیتی خاص افراد به کارگیری راهبرد­های مقابله­ای متفاوت را ترغیب ‌می‌کنند، افراد به صورت متفاوت به تنش پاسخ

می­ دهند (بارتلی و روش^[۲۲]، ۲۰۱۱).

اینگونه به نظر می­رسد که خانواده ­ها با شیوه ­ها تربیتی گوناگون که بر فرزندان خود اعمال
‌می‌کنند و همچنین افراد با شخصیت متفاوتی از توانایی ، از مقاومت و تحمل غیر همسانی در شرایط سخت و پرخطر برخوردار می­شوند که این امر سلامت روان آنان را تحت تأثیر قرار می­دهد. با توجه به موضوعات بیان شده، مسئله اساسی در پژوهش حاضر آن است که آیا بین شیو­ه­های فرزند پروری و ویژگی­های شخصیت با تاب آوری در دوره نوجوانی رابطه وجود دارد.

۱-۳ ضرورت پژوهش

تاب آوری مفهوم جدیدی است که در سال­های اخیر مورد توجه روانشناسان قرار گرفته است و محققان عوامل متعددی از جمله ویژگی­های فردی، خانوادگی و اجتماعی را به عنوان عوامل تأثیر­گذار بر تاب آوری معرفی کرده ­اند. در علوم روز روانشناسی موضوعی که به روشنی محقق گشته است تأثیر
ویژگی­های شخصیت افراد بر سبک زندگی آنان ‌می‌باشد. این موضوع در شیوه­ وقوع برخورد افراد با مسائل روز تأثیر گذاشته و نتایج رفتاری متفاوتی را به وجود ‌می‌آورد. این موضوع هم می ­تواند نوعی از زندگی عاری از استرس و سرشار از آرامش را شامل شود و هم می ­تواند زمینه را برای به وجود آوردن زندگی ناسالم فراهم سازد. از آنجا که افراد در خانواده هایی با سبک­های متفاوت زندگی ‌می‌کنند و ویژگی­های متفاوتی دارند، تاب آوری میزان مقابله آن­ها در مقابل رویداد­های ناخوشایند را تحت تأثیر قرار ‌می‌گیرد.

‌بنابرین‏ هر دو عامل محیطی و فردی توانایی نوجوان را برای تاب آور بودن تحت تأثیر قرار می­ دهند. خانواده ها و مدارس می ­توانند راهبرد­هایی را به کار برند تا عوامل محافظت کننده را افزایش داده و تاب آوری را پرورش دهند. با ارائه یک محیط تسهیل کننده، افراد استعداد و گنجایش مثبت و رشد بعضی ویژگی­های تاب آوری را در سرتاسر زندگی دارند. تاب آوری افزایش یافته در بهبود سلامت روان نوجوان مؤثر است (اسپنس^[۲۳]، ۲۰۰۰؛ به نقل از محمدی، ۱۳۸۴).

با توجه به تحقیقات اندک در رابطه با بررسی همزمان هر سه متغییر (شیوه ­های فرزند پروری،
ویژگی­های شخصیت و تاب آوری) الزام به انجام بررسی­ های گسترده ­تر در این زمینه به خصوص در بین نوجوانان مشاهده می­ شود. ‌بنابرین‏ در این پژوهش سعی بر آن است که ‌به این مهم جامه عمل پوشانده شود.

۱-۴ اهداف پژوهش

هدف اصلی پژوهش عبارت است از:

۱-۴-۱ هدف اصلی:

• تعیین سهم شیوه ­های فرزند­پروری و ویژگی­های شخصیت در تاب آوری در نوجوانان.

۱-۴-۲ هدف­های اختصاصی:

• • تعیین رابطه بین شیوه ­های فرزند­پروری با تاب آوری

• • تعیین رابطه بین شیوه ­های فرزند­پروی با ویژگی­های شخصیت

• تعیین رابطه بین ویژگی­های شخصیت با تاب آوری

۱-۵ فرضیه ­ها و سوال پژوهش

• • بین شیوه ­های فرزند­پروری (اقتدار منطقی، استبدادی، سهل­گیرانه) با تاب آوری در دوره نوجوانی ارتباط وجود دارد.

• • بین ویژگی­های شخصیت با تاب آوری در دوره نوجوانی ارتباط وجود دارد.

• بین شیوه ­های فرزند­پروری (اقتدار منطقی، استبدادی، سهل­گیرانه) با ویژگی­های شخصیت در دوره نوجوانی ارتباط وجود دارد.

۱-۵-۳ سوال پژوهش:

• سهم شیوه ­های فرزند­پروری و ویژگی­های شخصیت در پیش ­بینی تاب آوری نوجوانان چقدر است؟

۱-۶ تعاریف متغییر­ها

۱-۶-۱ تعریف نظری شیوه ­های فرزند­پروری^[۲۴]

دارلینگ و استینبرگ^[۲۵] (۱۹۹۳؛ به نقل از گلاسکر و دیگران^[۲۶]، ۱۹۹۷) شیوه ­های فرزند­پروری را
این­گونه تعریف می­ کند: «مجموعه ­ای از گرایش­ها، اعمال و جلوه­های غیر کلامی، که ماهیت تعامل کودک و والدین را در تمامی موقعیت­های گوناگون مشخص می­ کند.»

نحوه ارتباط و طرز برخورد والدین نسبت به فرزندان و احساسات و علاقه آن­ها به یکدیگر و چگونگی دخالت یا عدم دخالت آن­ها در کارهای مهم و همگان آن­هاست (شریعت­مداری، ۱۳۷۸؛ به نقل از طبقی، ۱۳۸۸)

۱-۶-۲ تعریف عملیاتی شیوه ­های فرزند­پروری

به نمره­ای اشاره دارد که فرد در آزمون شیوه ­های فرزند­پروری بامریند به دست ‌می‌آورد که شامل سه الگوی مستبدانه، مقتدرانه و سهل­گیرانه است.

۱-۶-۳ تعریف نظری ویژگی­های شخصیت^[۲۷]

شخصیت در لغت­نامه وارن^[۲۸] چنین تعریف شده است: «شخصیت به جنبه­ های عقلی، عاطفی، انگیزشی و فیزیولوژیکی یک فرد گفته می­ شود.» (پروین،۱۳۷۳؛ به نقل از گروسی، ۱۳۸۰)

آلپورت^[۲۹] بیان می­ کند: « شخصیت سازمانی پویا است که درون فرد قرار گرفته و شامل نیمه­های فیزیکی و روانی می­ شود که تعیین کننده رفتار و فکر است» (شولتز^[۳۰]، ۱۹۹۸).

۱-۶-۴ تعریف عملیاتی ویژگی­های شخصیت

ویژگی­های شخصیتی بر اساس پاسخ­های افراد به پرسش­نامه پنج عاملی شخصیتی نئو^[۳۱] به دست می ­آید.

۱-۶-۵ تعریف نظری تاب آوری

به اعتقاد کامپفر^[۳۲] (۱۹۹۹) تاب آوری یعنی «بازگشت به تعادل اولیه یا رسیدن به تعالی بالاتر از وضعیت پیش از بروز شرایط ناگوار، به نحوی که سازگاری مثبت با زندگی می ­تواند پیامد آن باشد.» (اقدامی و حسین­چاری؛ به نقل از جوکار، ۱۳۸۹).

کونور و دیویدسون^[۳۳] (۲۰۰۳) معتقدند که «تاب آوری تنها پایداری در برابر آسیب­ها یا شرایط تهدید کننده نیست، بلکه شرکت فعال و سازنده در محیط پیرامونی خود است.» (نقل از خسروی و دیگران، ۱۳۸۹).

۱-۶-۶ تعریف عملیاتی تاب آوری

پرسشنامه تاب آوری به منظور تفکیک افراد تاب آور از غیر تاب آور در موقعیت های بالینی و غیر بالینی و سنجش آن­ها مورد استفاده قرار ‌می‌گیرد. منظور از تاب آوری نمره­ای است که آزمودنی در پرسش­نامه تاب آوری کونور و دیویدسون به دست ‌می‌آورد.

فصل دوم

پیشینه پژوهش

۲-۱ شیوه ­های فرزندپروری

۲-۱-۱ تعاریف شیوه ­های فرزندپروری

منظور از شیوه ­های فرزندپروری والدین، نحوه ارتباط و طرز برخورد والدین نسبت به فرزندان، احساسات و علاقه آن­ها به یکدیگر و چگونگی دخالت یا عدم دخالت آن­ها در کار­های مهم و همکاری آن­ها است (شریعت­مداری، ۱۳۷۶).

رابطه بین کودکان و والدین وسایر اعضای خانوده را ‌می‌توان به عنوان نظام یا شبکه ­ای از روابط دانست که در کنش متقابل با یکدیگر­اند (برون فن برنر^[۳۴]، ۱۹۷۹؛ به نقل از برک، ترجمه محمدی، ۱۳۸۳).