مالکیت زمانی^[۷۳] یا به تعبیری تایم شر ،یک نهاد حقوقی جدید نیست، بلکه یک روش استفاده است که ممکن است در قالب عقد بیع، اجاره یا هر نوع عقد دیگری، متناسب با نهادهای پذیرفته شده در حقوق داخلی، مورد استفاده قرار گیرد. مهمترین مسئله­ای که حقوق ‌دانان ما با آن روبرو هستند، نبود تصویری صحیح از این نهاد تازه تأسیس حقوقی است. البته فقدان تصویر صحیح با عنایت بر جدید بودن مبحث، تعجب­انگیز نیست. چرا که کشورهای دارای نهاد حقوقی «تایم شر» در ابتدا با چنین مشکلی مواجه بوده ­اند.امروزه تصور و نظر بعضی از حقوق ‌دانان، این است که تایم شر نوعی عقد است در حالی که به نظر چنین فرضیه­ای اشتباه است. زیرا همان‌ طور که بحث خواهد شد، خواهیم دید که تایم شیر نه یک عقد بلکه یک نهاد حقوقی است که در آن عقود مختلف وجود دارد.

بند دوم:تاریخچه مالکیت زمانی­

همان‌ طور که گفتیم این واژه برای اولین بار در استفاده از رایانه مطرح شد، این واژه بدین معنا بود که تعداد زیادی از افراد می ­توانند به بانک اطلاعاتی یک شرکت رایانه­ای در قبال پرداخت هزینه مختصری دسترسی داشته باشند و کلاً روشی در اخذ اطلاعات از رایانه بود که در آن، رایانه­ای که به منظور دادن اطلاعات و سرویس عمومی در نظر گرفته می­شد، امکان سرویس­دهی به چندین کاربر را می یافت. این مفهوم در اوایل سال ۱۹۵۷ توسط «باب بور» در مقاله­ای در مجله “کنترل اتوماتیک” مطرح شد.

گسترش استعمال «تایم شر» در برخی از کشورهای اروپایی و نقشی که این نهاد در جذب سرمایه­ها و جلوگیری از اتلاف منابع دارد، برخی از شرکت‌های ایرانی را بر آن داشته تا این روش را الگوی فعالیت‌های خود قرار دهند. اگر چه این شرکت‌ها تطبیق فعالیت‌های خود بر موازین حقوقی و قوانین جاری، از قراردادهایی چون «بیع مشاع» و «صلح منافع» کمک ‌گرفته‌اند، اما با توجه به رواج این مسئله در سال‌های اخیر و به ویژه استفاده از عناوین «بیع زمانی» و «تایم شر» و نیز با توجه به بهره­ گیری از این شرکت‌ها از تجارب شرکت‌های خارجی، بیم آن می­رود که مشکلاتی از این ناحیه ایجاد شود لذا لازم است در جهت قانونمندشدن آن اقدام شود.

امروزه هرگاه «از تایم شر» به طور مطلق استعمال می­ شود، ذهن متوجه استفاده از املاک و مستغلات، مخصوصاً در مناطق تفریحی می­ شود، «کوه های آلپ» در فرانسه که همیشه میزبان تعداد زیادی از طرفداران ورزش اسکی بود که برای گذراندن تعطیلات خود به آنجا می­آمدند. در اوایل دهه شصت، جمعیت کسانی که می­خواستنداز آن مناطق استفاده کنند روبه فزونی گذاشت و محدودیت خانه­های ویلایی باعث شد که مالکان ویلا برای کسانی که می­خواستند همه ساله در آن ناحیه به اسکی بپردازند، به صورت تضمینی «رزرو» کنند.بدین ترتیب کسانی که قبلاً خانه را برای یکسال کامل به اجاره می­گرفتند، مجبور نبودند برای خانه­ای که فقط یک یا چند هفته­ از آن استفاده می­کردند، اجاره بهای یکسال را بپردازند و بقیه گردشگران نیز می­توانستند با خیالی آسوده نسبت به مکانی که از قبل رزرو کرده و هزینه آن را که کمتر از خرید یا اجاره بلند مدت بود پرداخته بودند به مسافرت بروند.

لذا خاستگاه اولیه مالکیت زمان­بندی شده یا تایم شیر کشور فرانسه بوده است. البته سال دقیق پایه­گذاری این تأسیس حقوقی مورد اختلاف است ولی صنایع متعددی در سال‌های ۱۹۶۴، ۱۹۶۵، ۱۹۶۷، ۱۹۶۸ در فرانسه مشاهده شده است. اولین ارائه کننده این نهاد یک شرکت با مسئولیت محدود سوئیسی به نام «هی مک»^[۷۴]‌می‌باشد که در سال ۱۹۶۳ ‌به این کار دست زد از سال ۱۹۸۶ فرانسه نهاد مالکیت زمان­بندی شده را در قانون حقوق شرکت‌های خود وارد کرد^[۷۵].

کشور دیگری که مبحث مالکیت زمانی را دارا ‌می‌باشد، ایالات متحده آمریکا است. از جمله موادی که این صنعت را در آمریکا گسترش داد، نهاد «آردا»^[۷۶] ‌می‌باشد. اولین نوع مالکیت زمان­­بندی شده در شکل حق استفاده در آمریکا در سال ۱۹۶۹ در هاوایی و در شکل دارای سند در کالیفرنیا در سال ۱۹۷۳ مطرح گردید. آنچه مسلم است این نوع مالکیت در اروپا در دهه ۱۹۶۰ به منظور افزایش حق انتخاب جهت گذاردن تعطیلات آغاز شد و قدمت صنعتی آن به بیش از ۴۵سال می­رسد و امروزه حدوداً ۷/۶ میلیون نفر در دنیا مالک این نوع نهاد حقوقی می­باشند.

اتحادیه­ اروپا دستورالعمل EC/47/94 پارلمان و شورای اروپا مصوب ۲۶ اکتبر ۱۹۹۴ در حمایت از خریداران در خصوص جنبه­ های خاص قرارداد مربوط به خرید حق استفاده از اموال غیرمنقول بر مبنای مالکیت زمانی «تام شیر» مقرراتی وضع کرد که به کشورهای عضو، سی ماه یعنی تا ۳۰ آوریل ۱۹۹۷ فرصت داده شد تا اقدامات لازم را در راستای تطبیق با آن را به عمل آورده و به کمسیون مربوط اطلاع دهند.طی این مهلت تنها دوکشور عضو یعنی انگلستان و جمهوری آلمان اقدامات لازم در راستای انطباق قوانین داخلی خود با دستورالعمل را اعلام کرده ­اند، یونان آخرین کشوری بود که اقدامات خود را در اوایل اکتبر ۱۹۹۹ اعلام کرد.

مسئله مالکیت زمانی یا تام شیر به تعبیر فقهی ویا حقوقی آن افراز منافع از زمانی در ایران مطرح شد و به ادبیات حقوقی ما وارد شدکه شرکتی به نام «شرکت مجتمع توریستی و رفاهی آبادگران ایران» اقدام به فروش هفتگی آپارتمانها و ویلاهای توریستی واقع در ساحل جزیره کیش نمود این شرکت در آگهی­ها و برگه­های تبلیغاتی خود از عنوان تایم شیر، مالکیت زمانی و بیع زمانی استفاده نمود. شروع فعالیت این شرکت به ویژه استفاده از اصطلاحات و عناوین بحث انگیز فوق موجب مطرح شدن این موضوع در محافل حقوقی گردید. البته این نهاد در حقوق ایران و خصوصاًً در فقه بی­سابقه بود^[۷۷]. بر اساس مطالعات انجام شده در این زمینه تحقیقات جامعی صورت نگرفته و مفهوم این تأسیس در حاله­ای از ابهام به سر می­برد و صرفاً مقالات منتشر شده در چند سال اخیر و با رونق گرفتن این نهاد در کشور و نظرات اساتید علم حقوق تحقیقاتی انجام نشده است. با این حال این نهاد حقوقی تا کنون در قوانین کشور ما در حاله­ای از ابهام قرار دارد و تعریف مشخصی از آن به عمل نیامده است.

بند سوم: ماهیت مالکیت زمانی