سازمان معمولاً برای انجام بازرسی از قضات و کارشناسان مالی برجسته برای بررسی و کارشناسی استفاده می‌کند.

ماده ۹۰ قانون محاسبات عمومی- نظارت مالی

اعمال نظارت مالی بر مخارج وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی و شرکت‌های دولتی از نظر انطباق پرداخت‌ها با مقررات این قانون و سایر قوانین و مقررات راجع به هر نوع خرج، به عهده وزارت امور اقتصادی و دارایی است.

ماده ۹۳ قانون محاسبات عمومی

در صورتی که بر اساس گواهی خلاف واقع ذی­حساب نسبت به تأمین اعتبار و یا اقدام یا دستور وزیر یا رییس مؤسسه دولتی یا مقامات مجاز از طرف آن­ها زائد بر اعتبار مصوب و یا بر خلاف قانون و جمعی پرداخت یا تعهدی علیه دولت امضاء شود هر یک از این تخلفات در حکم تصرف غیرقانونی در وجوه و اموال دولتی محسوب خواهد شد.

ماده ۱۰۶ ق محاسبات عمومی

«مسئولیت حفظ و حراست و نگهداری حساب اموال منقول دولتی و … در اختیار وزارتخانه‌ها و غیره به عهده وزارت امور اقتصادی و دارایی می‌باشد.» بر اساس این ماده، اگر این وزارت‌خانه اگر در جریان بازرسی به تخلفی برخورد کند، همان تخلف را مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهند در صورتی که بتوان از طریق سازمان متبوع برطرف نمود با تذکر اقدام به رفع عیب یا تخلف می‌نمایند در غیر این‌صورت تخلف کشف شده جنبه مجرمانه داشته باشد، وفق ماده ۲۹ قانون آئین‌دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور کیفری مصوب ۱۳۷۸ به دادستانی یا دادستان اعلام جرم می‌کند تا فرد متهم و ناقض مقررات قانونی تحت تعقیب کیفری قرار گیرد.

یکی دیگر از سازمان‌های که در امر نظارت بر امور مالی به صورت پنهانی برای حفاظت و حراست از اموال دولتی و عمومی انجام وظیفه می‌کند، وزارت اطلاعات است. قانون‌گذار در ماده یک قانون تأسيس وزارت اطلاعات مصوب ۲۷ مرداد ماه ۱۳۶۲ به پرورش نیروهای لازم برای اطلاعات و امنیت داخلی و خارجی اشاره نموده و در ماده ده قانون مذکور به شرح وظائف وزارت اطلاعات پرداخته است. امروزه امنیت ملی دارای شش عنصر است. یکی از این عناصر امنیت اقتصادی است که باید به طرق قانونی و بر حسب فرامین رهبری تأمین شود.وزارت اطلاعات وفق قانون و بر اساس فرمان مقام عظمای ولایت وظائف قانونی را انجام می‌دهد. حتی قانون‌گذار در بند ب ماده ۱۲۴ قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران بیان داشته که وزارت اطلاعات «در کشف مفاسد کلان اقتصادی و سرقت میراث فرهنگی در مقام ضابط قوه‌قضائیه اقدامات لازم را به عمل می‌آورد.» فساد اقتصادی و مالی امنیت ملی را به خطر می‌اندازد و همه دستگاه‌ها باید به روش قانونی و بر اساس موازین شرعی، زمینه‌های بروز فساد را شناسایی و از بین ببرند.سازمان اطلاعات به طور با ابزارهای قانونی که در اختیار دارد فساد را کشف می‌کند و پس از کشف به مراجع قضایی گزارش می‌دهند. در پیشگیری از طریق برقراری دیده‌بانی و نظارت بر حساب‌ها و حواله‌ها، هزینه کیفری جرم را بالا می‌برند. به عبارتی یک نهاد دیده‌بانی و یک نهاد محسوس بر این معاملات حاکم می‌شود و هدف شناسایی مشتری و کنترل معاملات است.

در فرانسه نهادی به نام نهاد تراک فن وجود دارد که هر چند نهادی اداری است اما به عنوان ضابط قضایی بررسی‌های این‌چنین را انجام داده و به مقامات ذی­ربط گزارش می‌دهد.

در پیشگیری وضعی که می‌توان آن را پیشگیری فنی هم نامگذاری کرد، از طریق مداخله در فعالیت افراد بالقوه بزه‌دیده و مصون کردن آماج جرم، هدف منصرف کردن مجرمین بالقوه از ارتکاب جرم است. یعنی انصراف از ارتکاب جرم با تقویت افرادی که در معرض بزه‌دیدگی هستند.» ( نجفی ابرندآبادی، پیشین، ص۱۱۸-۱۲۱)

بند ۲ ماده ۷ کنوانسیون سازمان ملل متحد برای مقابله با فساد یک پیشگیری فنی را بیان کرده، کاری به اصلاح مجرم ندارد و از پیشگیری اجتماعی سخن به میان نمی‌آورد. بلکه بیشتر خود سبیل جرم، یعنی حساب‌ها، اموال و … را مورد حمایت قرار می‌دهد تا مشتریان و صاحبان حساب‌ها و … مرتکب جرم نشوند.

برقراری این دیده‌بانی و نظارت بر حساب‌ها و حواله‌ها شانس کشف جرم را بالا برده و هزینه کیفری ارتکاب جرم را برای مرتکبین افزایش می‌دهد. اصولاً پیشگیری وضعی با حقوق و آزادی‌های فرد در تقابل است. پیشگیری وضعی و فنی ملازم یکدیگرند.

جرایم سازمان‌یافته چنان پیچیده‌اند که دولت و ضابطین قضایی ناتوان از اشراف بر آن جرمند و هزینه آن به قدری برای دولت زیاد است که نمی‌تواند آن را جبران کند. دولت برای مبارزه با قاچاق، سالانه میلیون‌ها تومان هزینه می‌کند، در حالی که نمی‌تواند از قاچاقچیان مالیات بگیرد!

باید روش‌های پیشگیری وضعی و اجتماعی را در جامعه افزایش داد تا کنترل قوی شود و از اعمال نفوذ خودداری گردد. باید افرادی که نفوذ‌ناپذیر هستند برای امر بازرسی، نظارت و کنترل انتخاب شوند و در عین حال باید سازمان‌های ناظر را برای امر بازرسی تشویق کرد.

مسؤولین موارد بازرسی را باید اعلام کنند و به اطلاع افکار عمومی ‌برسانند. اگر در جریان نظارت به ضعفی برخورد کردند، از طریق امر به معروف و نهی از منکر اقدام نمایند کمبودها را شناسایی و نسبت به رفع آن اقدام کنند. اگر مدیر غیرمتخصص باشد، باید پیشنهاد جابه‌جایی را به مرجع ذی‌صلاح اعلام کنند.

در کشورهای مردم‌سالار و دموکراتیک به بهانه صرفه‌جویی در هزینه ها برخی از اصول ثابت جرم‌شناسی و حقوق کیفری بشری نقض می‌شود و این با موارد مذکور در فوق و با توجه به پیچیدگی‌های جرم سازمان یافته یا فساد اقتصادی قابل توجیه نیست. دولت‌ها مکلفند که در مبارزه با این جرایم، تمام جوانب را درنظر گیرند، چرا که در غیر این صورت مبارزه با این جرایم بسیار دشوار و حتی ناممکن است. در این­جا جدال بین برقراری امنیت و مبارزه با جرم سازمان‌یافته با حفظ عدالت و احترام به اصول حقوق بشری و من جلمه اصل برائت، مطرح است. ( نجفی ابرندآبادی، پیشین، ص۱۲۰)

متأسفانه در سال‌های اخیر، روش‌های پیشگیری اجتماعی و وضعی مورد بی‌مهری قرار گرفته است. امید است مسوولان دولتی با تدابیری بتوانند راهکارهای اصولی و منطقی اتخاذ کنند و مانع رشد جرائم در نظام اقتصادی، اداری، دولتی، غیردولتی و سازمان‌های عمومی ‌گردند.

گفتار سوم:عوامل مؤثر بر گسترش فساد اقتصادی

متغیرهای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی مؤثر بر عرضه و تقاضای فساد عبارتند از:

۱ـ سطح اخلاق عمومی و وجدان کار

۲ـ میزان مداخله دولت در فعالیت‌های اقتصادی

۳ـ سطح حقوق و مزایای کارمندان

۴ـ احتمال کشف فساد اداری

۵ـ شدت تنبیهات قانونی برای مرتکبین فساد اداری

۶ـ شدت تعهدات و علایق خانوادگی و خویشاوندی

۷ـ شدت گسترش و شیوع فساد اداری

۸ـ دامنه فعالیت‌های نظارتی و تنبیه دولت

۹ـ شدت کاغذبازی و سنگ‌اندازی در نظام اداری

اگر چه علل و عوامل مؤثر بر بروز فساد مالی در کشورهای مختلف با روش‌های متفاوتی بررسی می‌شوند؛ با این وجود، می‌توان جمع‌بندی تحلیل‌های مختلف از فساد را به شرح زیر فهرست کرد:

الف ـ عوامل اداری و مدیریتی

۱ـ قوی نبودن فرهنگ سازمانی و دلبستگی نداشتن کارکنان و مدیران به سازمان و اهداف آن؛

بعضی افراد نسبت به کارفرما احسان و خوبی نشان می‌دهند. حتی هنگامی که با انتقادات غریبه‌ها و حقوق بگیران و مشتریان بالقوه آینده مواجه می‌شوند. از مکانی که در آن کار می‌کنند به گونه ای مثبت سخن می‌گویند(وان دین و همکاران^[۲۹]، ۱۹۹۴،۱۰). بلیک لی و مورمن (۱۹۹۵) نشان دادند که این نوع رفتار متمایز از سایر انواع رفتار شهروندی سازمانی است. وفاداری سازمانی در برگیرنده مفهوم طرفداری صادقانه گراهام (۱۹۸۹)، مفهوم اشاعه و گسترش حسن نیت و حمایت از سازمان جرج و جونز(۱۹۹۷) و مفهوم طرفداری، حمایت و دفاع از اهداف سازمانی بورمن و موتوویدلو (۱۹۹۳) است.

اطاعت سازمانی^[۳۰] : این بعد شامل پذیرش و درونی سازی قوانین، مقررات و دستور العمل‌های سازمان است که باعث پیروی صادقانه فرد حتی زمانی است که هیچ کس مشاهده و نظارت نمی‌کند. علت این‌که این بعد را جزء ابعاد رفتارهای شهروندی سازمانی آورده اند این است که اگر چه از هر کسی انتظار می‌رود که قوانین و مقررات و آیین نامه‌های سازمانی را در همه زمان­ها رعایت کند. اما کارمندان به راحتی این کار را انجام نمی‌دهند. ‌بنابرین‏ کارمندی که در تمامی‌زمان­ها، همه قوانین و مقرارت سازمانی را حتی هنگامی که هیچ کس او را مشاهده نمی­کند رعایت می‌کند به عنوان یک شهروند خوب تعریف شده است (پادساکف و همکاران، ۲۰۰۰،۵۱۹).

۷- توسعه خود^[۳۱] : شامل فعالیت‌های داوطلبانه کارمندان برای افزایش معلومات، مهارت‌ها، توانایی‌های شغلی و همگام بودن با آخرین اطلاعات در زمینه رشته تخصصی خود می‌باشد. این بعد از رفتار شهروندی سازمانی از لحاظ مفهومی‌از دیگر ابعاد رفتار شهروندی سازمانی متفاوت می‌باشد و شامل سه بعد مشارکت اجتماعی، حمایتی و شغلی است(وان دین و همکاران، ۱۹۹۴،۱۱).

• • • • مشارکت اجتماعی: به معنای اطلاع رسانی تولیدات و خدمات سازمان و حضور فعال در بسیاری از جلسات گروه ­های بیرونی است که به سازمان سود می‌رساند.
    • • مشارکت حمایتی: ارائه پیشنهادهای خلاق به همکاران، تشویق مدیران برای نگه داشتن اطلاعات متناسب با دانش روز، تشویق کارمندان دیگر برای شرکت در جلسات سازمان، توصیه به همکاران برای داشتن استقلال رأی و توصیه به مدیر برای این که کارش را در سطح بالاتری انجام دهد را شامل می‌گردد.
    • مشارکت شغلی: به معنای افزایش اطلاعات برای بهبود عملکرد، بر عهده گرفتن وظایف و مسئولیت‌های اضافی در کار و همکاری با دیگران برای انجام تحقیقات است.

تحقیقات اولیه‌ای که در زمینه رفتار شهروندی سازمانی انجام گرفت بیشتر برای شناسایی مسئولیت‌ها و یا رفتارهایی بود که کارکنان در سازمان داشتند، اما اغلب نادیده گرفته می‌شد. این رفتارها با وجود این که در ارزیابی‌های سنتی عملکرد شغلی به طور ناقص اندازه‌گیری می‌شدند و یا حتی گاهی اوقات مورد غفلت قرار می‌گرفتند، اما در بهبود اثربخشی سازمانی مؤثر بودند (بینستوک و همکاران، ۱۳۸۲).

هر چند واژه رفتار شهروندی سازمانی(OCB) اولین بار به وسیله باتمن^[۳۲] و ارگان مطرح گردید ولی این مفهوم از نوشتارهای بارنارد ^[۳۳]‌در مورد تمایل به همکاری(۱۹۳۸) و مطالعات کتز وکان^[۳۴] در دهه هفتاد و هشتاد میلادی ‌در مورد عملکرد و رفتارهای نوآورانه و خودجوش^[۳۵] و فراتر از انتظارات نقش^[۳۶] ناشی شده است (کاخا، ۱۳۸۸).

ابعاد “رفتارهای نوآورانه و خودجوش” که به وسیله کتز ارائه گردیده، عبارتند از: همکاری با دیگران، حفاظت سازمان، ایده های سازنده داوطلبانه، خودآموزشی و حفظ نگرش مطلوب به سازمان (جاکولین و شاپیرو، ۱۳۸۱).

باتمن و ارگان (۱۹۸۲) خاطر نشان ساختند که رفتار شهروندی به رفتارهای دلخواه کارکنان اشاره می‌کند(راجیو کومار، ۱۳۸۴). اورگان همچنین معتقد است که “رفتار شهروندی سازمانی، رفتاری فردی و داوطلبانه است که مستقیماً به وسیله سیستم‌های رسمی‌پاداش در سازمان طراحی نشده است، اما با این وجود باعث ارتقای اثر بخشی و کارایی عملکرد سازمان می‌شود” (کوهن و کول،۱۳۸۳).

این تعریف ارگان از رفتار شهروندی سازمانی بر سه ویژگی اصلی تأکید دارد : اول اینکه این رفتار باید داوطلبانه باشد یعنی نه یک وظیفه از پیش تعیین شده و نه بخشی از وظایف رسمی‌فرد است. دوم اینکه مزایای این رفتار، جنبه سازمانی دارد و ویژگی سوم این است که رفتار شهروندی سازمانی ماهیتی چندوجهی دارد. با این تعاریف، از انسان به عنوان شهروند سازمانی انتظار می‌رود بیش از الزامات نقش خود و فراتر از وظایف رسمی، در خدمت اهداف سازمان فعالیت کند. به عبارت دیگر ساختار رفتار شهروندی سازمانی به دنبال شناسایی، اداره و ارزیابی رفتارهای فرانقش کارکنانی است که در سازمان فعالیت می‌کنند و در اثر این رفتارهای آنان اثربخشی سازمانی بهبود می‌یابد(بینستوک و همکاران، ۱۳۸۴).

پودساکف و همکاران(۲۰۰۰) در مطالعات خود ۵ بعد را برای رفتار شهروندی سازمانی لحاظ کرده‌اند، که عبارتند از:

رفتار شهروندی سازمانی

وجدان

جوانمردی

ایثار

احترام

شرافت شهروندی

شکل(۲-۱): مدل رفتار شهروندی سازمانی پادساکف) ۱۳۸۰)

وظیفه شناسی: بعد وظیفه شناسی حالتی است که در آن اعضای سازمان رفتارهای خاصی را انجام می‌دهند و فراتر از حداقل سطح وظیفه مورد نیاز برای انجام آن کار فعالیت می‌نمایند(اسلامی، ۱۳۸۶) یا به عبارت دیگر افرادی که دارای رفتار شهروندی مترقی هستند در بدترین شرایط و حتی در حالت بیماری و ناتوانی هم به کار ادامه می‌‌دهند،که این نشان‌دهنده وظیفه شناسی بالای آن ها‌ است.

جوانمردی: جوانمردی به معنای تحمل عوارض و مشکلات اجتناب ناپذیری بدون اعتراض (ارگان، ۱۳۸۰) که اگر به صورت ظریف‌تر آن را تعریف کنیم می‌باشد، به اعتقاد ما، مردم خوب مردمی‌هستند که هنگامی که با دیگران مشکل پیدا می‌کنند و کارها بر وفق مراد آن‌ ها پیش نمی‌رود نه تنها غر نمی‌زنند بلکه با نگرش مثبت به آن‌ ها نگاه می‌کنند و هنگامی که دیگران پیشنهادات آن ها را دنبال نمی‌کنند دلخور نمی‌شوند و علایق شخصی خود را فدای علایق گروه می‌کنند و در مقابل ایده های شخصی دیگران اعتراض نمی‌کنند (پودساکف و همکاران،۱۳۸۱).

ایثار: بعد دیگر رفتار شهروندی یعنی ایثار (نوع دوستی)^[۳۷] به رفتارهای مفید و سودبخشی از قبیل ایجاد صمیمیت، همدلی و دلسوزی میان همکاران اشاره دارد که خواه به شکل مستقیم و یا غیرمستقیم به کارکنانی که دارای مشکلات کاری هستند کمک می‌‌کند. البته برخی از صاحب نظران رفتار شهروندی مانند پودساکف، ابعاد نوع دوستی و وظیفه شناسی را در یک طبقه قرار می‌دهند و از آن ها به عنوان «رفتارهای

کمکی^[۳۸]» نام می‌برند (اسلامی،۱۳۸۷، ۶۵).

احترام و تکریم: آخرین بعد رفتار شهروندی سازمان احترام و تکریم است. این بعد بیان کننده نحوه ی رفتار افراد با همکاران، سرپرستان و مخاطبان سازمان است. افرادی که در سازمان با احترام و تکریم با دیگران رفتار می‌‌کنند دارای رفتار شهروندی مترقی هستند (کاسترو،۱۳۸۸،۷۳).

در واقع زمینه‌های اصلی و شکل دهنده تربیت یا آموزش شهروندی شامل سنت تاریخی، موقعیت جغرافیایی،ساختار اجتماعی و سیاسی،نظام اقتصادی و گرایش های نوین جهانی می‌باشد. در هر جامعه ای به دلیل اینکه کثرت گرایی، چند فرهنگی، میراث و تنوع فرهنگی و نژادی، تساهل، انسجام اجتماعی، حقوق جمعی و فردی و مسئولیت های شغلی و حرفه ای، عدالت اجتماعی، هویت ملی و آزادی طلبی وجود دارد در واقع فرایند تربیت شهروندی و آموزش آن را با چالش اساسی روبرو ‌کرده‌است.

آموزش های شهروندی که بر پایه اهداف و مقاصد در نظر گرفته می شود، در هر جامعه ای شامل این اهداف کلی می شود” آموزش درباره شهروندی- آموزش از طریق شهروندی- آموزش به منظور شهروندی” « آموزش درباره شهروندی به عنوان یک واقعیت تربیتی برپایه آماده کردن دانش آموزان و افراد از نظردانش کافی و درک تاریخ ملی و ساختارهای زندگی سیاسی و مدنی متمرکز است. آموزش از طریق شهروندی درحوزه فرایند تربیتی مستلزم یادگیری دانش آموزان و افراد ازطریق انجام فعالیت های کاملاً فعال تجربه های مشارکتی درمدرسه یا جامعه محلی و فراتر از آن است، این یادگیری عصر دانش را تقویت می‌کند. آموزش به منظور تربیت شهروندی ازاین دو رویه اشاره شده،افراد و دانش آموزان را به یکسری ابزارها شامل دانش و درک مهارت ها و نگرش ها، ارزش ها و گرایش ها، مجهز می‌کند و آن ها را قادر می‌سازد تا مشارکتی فعالانه و معقول ‌در نقش ها و مسئولیت هایی که در زندگی بزرگسالی با آن روبرو است، داشته باشند. این رویه آموزش شهروندی را با کل تجربه آموزش دانش آموزان پیوند می‌دهد(لطف آبادی،۱۳۸۵).

در واقع سیر تحولاتی آموزش شهروندی از بعد تربیتی در ساختار جامعه ایران از یک سابقه و قدمت تاریخی بسیار غنی برخوردار است. تربیت شهروندان ایرانی نخست تحت تاثیر فرهنگ زرتشتی قرار داشته و آموزه ها ی شهروندی بر مبنای تثلیث “گفتار نیک- پندار نیک و کردار نیک” بیان شده است و با ورود اسلام با تکیه بر آیین و فضایل اخلاقی و اسلامی رفتارها و هنجارهای آموزشی شهروندی را از بعد تربیتی تا به امروز سپری کرده‌اند.تعالیم اسلامی قسمت اعظم برنامه های مدارس بوده است؛ این تعالیم بر “محور اخلاق- اطاعت از والدین، فرمانبرداری از حکومت اسلامی، وظیفه شناسی و نیکوکاری به یکدیگر و…”بنا شده است. در واقع آموزش شهروندی از منظر تربیتی در جامعه ایران با توجه به ساختارفرهنگی دارای یکسری از ویژگی هاست که شامل مشخصات ذیل می‌باشد.

الف) آموزش شهروند به عنوان یک فرد: ساختار تعلیم و تربیت فردی در حوزه آموزش های شهروندی باید بگونه ای باشد که فرد از طریق این آموزش ها بتواند ۱- از آزادی برخوردار باشد.۲- به دموکراسی یا مردم سالاری احترام گذارد.۳- متکی به خود بوده و منِ مستقلی داشته باشد، که این خود از رشد وتعادل قابلیت ها نشأت می‌گیرد.۴- ابتکاری قوی و اراده ای مصمّم در زندگی داشته باشد.۵- حق شناس و حرمت گذار باشد. و…

ب) آموزش شهروند به عنوان یک عضو از خانواده: اینگونه می‌باشد که ۱- شرایط و فضای خانه را به صورت جایگاهی در آورد که سرشار از عشق و شادی آور باشد.۲- خانه را برای آرامش و آسایش و فضای تعامل بایکدیگر مهیا کند.۳- فضای خانه و تعاملاتی که باسایر اعضای خانواده ایجاد می‌کند به سمت تعلیم و تربیت یا اجتماعی شدن سوق یابد. ۴- ارتباطات انسانی را به نحو احسن در فضای خانواده گسترده کند، و معاشرت خود را بسط دهد و از آن لذت ببرد. و…

ج) آموزش شهروندی به عنوان یک عضو از جامعه: بر اساس این مؤلفه‌ ۱- باید ساختار آموزش شهروندی از بعد تربیتی به گونه ای باشد که فرد یک عضو کارطلب . کارگزار متعهد باشد و بخشی از اوقات خویش را صرف کار نماید تا از این طریق بتواند به توسعه همه جانبه جامعه خود در چرخه های نظام اجتماعی کمک نماید.۲- یک عضو جامعه شهروندی به گونه ای آموزش می بیند که روحیه خدمت به جامعه را در بهزیستن دیگران در خود تقویت کند و به نوعی مددکار مؤثری برای حل مسائل و پیامدهای زندگی دیگران باشد.۳- شهروند یک جامعه باید ارزش های اجتماعی که منجربه اخلاق و رفتار اجتماعی مثبت شده در خود تقویت کند و به آن ها احترام گذارد.۴- باید روحیه آینده نگری و نقادانه ای نسبت به فعالیت های فرهنگی و تولیدی جامعه در شهروندان به وجود آورد و آن ها را بسط و آموزش داد و باید در جهت رشد و بالندگی این نظرگاه ها اهتمام زیادی ورزید. و…

د) آموزش شهروندی به عنوان یک فرد متعهد در جامعه جهانی: این است که۱- شهروندان را وطن خواه کرد و به عشق جاودانه نسبت به ملت، تاریخ و فرهنگ تمدن جامعه ای که در آن زندگی می‌کند سوق داد.۲- شهروندان را برای احترام گذاشتن و حفظ میراث فرهنگی، نمادهای ملی جهانی و دینی آموزش داد و حتی نگهداری آثار گذشتگان و دستاوردهای آنان را تقویت کرد.۳- باید نهادهای آموزشی مروج ویژگی ها و هنجارهای عالی، ملی و بین‌المللی در بین شهروندان و به نوعی حرمت گذاری و متعهد به ارزش های انسانی بوده و پذیرش قبول مسئولیت های ملی و جهانی در بین شهروندان را تقویت کرد.

حال با توجه ‌به این فرایندها هدف از آموزش شهروندی در بعد تربیتی درجامعه ایران اینگونه است که:

۱- توسعه و گسترش دانش، مهارت ها، ارزش ها و نگرش هایی است که لازم است برای شهروند آگاه و مسئولیت پذیر حاصل گردد.

۲- در حوزه دانش نظری: نهادهای آموزشی باید افراد را به درک فعالیت های اجتماعی و فرهنگی در سطح مصرف، حفظ امنیت واقف نموده و نسبت به فرایند تصمیم گیری در مشارکت اجتماعی و درک شناخت واقعی آگاه کرد.

۳- در حوزه دانش عملی: این نهادها باید مهارت هایی از جمله اطلاعات و کاربردهای فرایند پژوهشی و تحقیق، فناوری اطلاعات و ارتباطات و… را آموزش دهند.

۴- در حوزه ارزش های فرهنگی و ملی: نهادهای آموزشی هر جامعه ای باید با توجه به بعد ملی و جهانی در بین شهروندان عشق ورزیدن به سرزمین، میراث فرهنگی و تاریخ آن جامعه را همراه با نگرشی مثبت بسط دهند، علاوه بر این در توسعه ویژگی و صفات شهروند مطلوب در یک جامعه دمکراتیک گام بردارند تا از این طریق بتوانند یک شهروند فعال و مطلع در اجتماع خود نسبت به جامعه ملی و جهانی همراه با تغییرات سریع ایجاد کنند

به کسانی که شیشه را برای رابطه جنسی مصرف می‌کنند باید، رفتارهای جنسی غیروابسته به مصرف شیشه آموخته شود(راوسون، هابر، ابرت، شاپ تاو و لینگ^[۸۱]، ۲۰۰۲).

پیشینه پژوهش

پیشینه داخلی پژوهش

در ایران نیز مدتی است که توجه به رفتارهای پر خطر در نوجوانان و راه های مقابله با آن ها آغاز شده است. به عنوان مثال برنامه آموزشی مهارت‌های زندگی در مقطع راهنمایی از سال ۸۱ در برخی مدارس به اجرا درآمده، به همین منظور طراحی شده است. مسؤلان مربوطه اظهار می دارند که این طرح شامل آموزش های پیشگیرانه در چهار مورد دخانیات، اعتیاد، ایدز و خشونت است که در قالب آموزش مهارت‌های ارتباطی توانایی تصمیم گیری، توانایی تفکر خلاق، مهارت خودشناسی و توانایی مقابله با هیجان‌ها و تنش و … ارائه می‌گردد. این برنامه در سال ۸۱ در هزار کلاس به اجرا در آمد و پس از ارزشیابی، در سال ۸۲ این تعداد به حدود ۲۰۰۰ کلاس رسید و در سال ۸۳ این میزان به ۶۰۰۰ کلاس افزایش یافت(سلیمانی نیا، ۱۳۸۶).

در ایران مطالعات کمی در زمینه کاهش رفتارهای پرخطرجنسی انجام گرفته است. در پژوهشی تأثیر متادون در کاهش رفتارهای پر خطر معتادان بررسی شده است که نتایج نشان­دهنده تغییر معنادار در رفتارهای آن ها قبل و بعد مداخله بوده است(مرسلی،۱۳۸۷). در پژوهش حیدری، میراحمدی زاده، کشتکاران، اعتمادی و لطفی(۱۳۹۰) که با هدف بررسی تغییرات رفتارهای جنسی محافظت نشده و استفاده از سرنگ مشترک در معتادان مراجع کننده به مراکز درمان نگهدارنده متادون انجام گرفته است، نتایج نشان دهنده کاهش معنی­دار تزریق­های مشترک و رفتارهای جنسی محافظت نشده ‌می‌باشد که البته این تغییرات در رفتارهای جنسی محافظت نشده کمتر بوده است. در بررسی بیان زاده، بوالهری، عاطف وحید، نوری قاسم آبادی، ربابه و همکاران(۱۳۸۶) با هدف بررسی نقش مداخلات دارویی و روانشناختی معمول در کاهش آسیب ناشی از مصرف مواد در معتادان زندانی انجام شده است، نشان داده شده است که این درمان­ها در کاهش تزریق مشترک، تزریق با وسایل غیر استریل تأثیر معنادار داشته است اما در زمینه کاهش رفتارهای پرخطر جنسی در قبل و بعد مداخله در گروها هیچگونه تفاوتی دیده نشده است. همچنین در مطالعات زارعی، نوروزی، ظفری زاده و دست باز(۱۳۹۲) تاثیر آموزش مهارت خودآگاهی بر کاهش رفتارهای پرخطرجنسی معتادان بررسی شده است که در این مداخله رفتارهای پرخطر جنسی معتادان به­ صورت معنی­داری کاهش یافته است.

-خیاطی پور، قربان شیرودی و خلعتبری، درسال۱۳۸۹ در مطالعه خود تحت عنوان “مقایسه اثربخشی درمان ترکیب شناختی – رفتاری در ‌گروه‌های اجتماع مدار و معتادان گمنام ‌بر گرایش به مصرف موادافیونی” ‌به این نتیجه ‌رسیدند که تفاوت میانگین ها، حاکی از اثربخشی بیشتر درمان شناختی رفتاری در مقایسه با متادون درمانی ‌بر کاهش گرایش به مصرف موادافیونی بود. اثربخشی درمان شناختی- رفتاری در ‌گروه‌های اجتماع مدار ‌بر کاهش گرایش به مصرف موادافیونی بیش از متادون درمانی می‌باشد و اثربخشی درمان ترکیبی شناختی-رفتاری در گروه اجتماع مدار بیش از گروه معتادان گمنام می‌باشد(خیاطی پور، قربان شیرودی و خلعتبری، ۱۳۸۹).

در پژوهشی که توسط سلیمانی نیا جهت پیش‌بینی رفتارهای پر خطر بر اساس ابعاد مثبت و منفی سلامت روان صورت گرفت، یافته ها حاکی از آن است که بین نوجوانانی که رفتار پر خطر دارند و آنهایی که رفتار پر خطر ندارند، در اغلب شاخص های منفی و مثبت سلامت روان تفاوت معنادار وجود دارد(سلیمانی نیا، ۱۳۸۶).

به طور کلی تعداد پژوهش های انجام شده در زمینه رفتارهای پر خطر جنسی در ایران بسیار اندک است. تحقیقات پراکنده ای در زمینه‌های مختلف مثل خودکشی، مصرف سیگار و اعتیاد موجود است اما هنوز مطالعه ای که رفتار پر خطرجنسی را به عنوان یک سیستم بررسی نماید صورت نگرفته است. لذا مطالعه ای با هدف پژوهش حاضر یا مشابه آن در ایران یافت نشد اما در سایر نقاط جهان تحقیقات مشابهی در این زمینه انجام شده است.برخی پژوهشگران معتقدند گرایشات معتادان به رفتارهای پر خطرجنسی که روز به روز نیز در حال افزایش است، انعکاسی از مشکلات هیجانی و روان شناختی است که با آن ها روبرو هستند

پیشینه خارجی پژوهش

توجه به رفتارهای پر خطر در میان معتادان و تلاش جهت شناخت و پیشگیری آن ها و اواخر دهه ۱۹۹۰ از ایالات متحده آغاز شده و گسترش روز افزونی در سایر جوامع داشته است. از سال ۱۹۹۱ ایالات متحده یک برنامه ملی مسأله مدار تحت عنوان سیستم نظارت بر رفتارهای پر خطر جوانان(YRBS) را طراحی و به اجرا گذارده است که ارزیابی ۹ مقوله از رفتارهای پر خطر از نوجوانان را در بر می‌گیرد. شامل: خشونت، خودکشی، بی ملاحضگی در رانندگی، مصرف دخانیات، الکل و مواد، رفتارهای پر خطر جنسی که احتمال ابتلا به ایدز یا بیماری‌های مقاربتی را به دنبال داشته باشد، رفتارهای تغذیه ای ناسالم و عدم انجام فعالیت‌های مدنی و ورزش. YRBS یک منبع اطلاعاتی مهم برای پایش میزان شیوع و تغییرات در رفتارهای مرتبط با سلامت در میان دانش آموزان دبیرستانی است که داده های این سیستم توسط مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌های ایالات مختلف آمریکا جمع‌ آوری می‌گردد.

داویسون و نرتل^[۸۲](۲۰۰۰) اظهار داشت که احساس افسردگی، تنهایی و انزوا اغلب با رفتارهای پر خطر در معتادان به ویژه خودکشی رابطه مستقیم دارد و به طور مشابه عزت نفس بالا و داشتن منابع حمایتی اجتماعی قوی از عوامل محافظت کننده معتادان در برابر رفتارهای پر خطر هستند.

گوتفرسون^[۸۳] (۱۹۸۰) نیز شیوع روز افزون رفتارهای پر خطر در معتادان را با افزایش افسردگی در آن ها مرتبط ساخته و معتقد است که امروزه به دلیل ازدیاد استرس ها و فشارهای وارده به معتادان بروز افسردگی در این دوران افزایش یافته است و دلیل عمده روی آوردن معتادان به رفتارهایی که سلامتی آن ها را مورد تهدید قرار می‌دهد نیز تلاش برای رهایی از نشانه های افسردگی است.

نتایج مطالعه ای که به منظور بررسی ارتباط رفتارهای پر خطر با برخی نشانگان روانی در ۲۲۲۴ دانش آموز دبیرستانی پایه نهم تا دوازدهم با میانگین سنی ۲/۱۶ سال در ایالت ماساچوست آمریکا انجام شد، نشان داد که بین میزان افسردگی و استرس گزارش شده توسط آزمودنی ها و افزایش میزان رفتارهای پر خطر در آن ها در طول یک ماه گذشته ارتباط معنادار وجود داشته است و یک معادله رگرسیون چند متغیری نشان داد که احساسات مربوط به افسردگی و تحت استرس قرار داشتن با افزایش سطح مصرف دخانیات، افزایش خشونت و درگیری های فیزیکی، رابطه جنسی نا ایمن و رژیم غذایی ناسالم مرتبط می‌باشد(بروکز^[۸۴]، ۲۰۰۲).

جامعه آماری مورد مطالعه در این پژوهش نمایندگان فروش شرکت کارافرینان پیشرو هستند که با هدف فروش محصولات آدیداس در شبکه فروش آغاز به فعالیت نموده اند. آشنایی این افراد با شرکت از طریق بازاریابی ویروسی صورت گرفته و نهایتاً منجر به تصمیم گیری جهت ورود به سیستم فروش شبکه ای و انجام بازاریابی ویروسی برای شرکت شده است.

۳-۵)نمونه آماری تحقیق و روش نمونه گیری:

نمونه،گروهی از آزمودنی ها ی (مشارکت کنندگان )در یک پژوهش است که از جامعه هدف انتخاب شده است و پژوهشگر قصد دارد نتایج آن را به جامعه هدف تعمیم دهد.

(دانایی فرد و همکاران،۱۳۹۰،ص۷۸).

تعداد افراد مورد مطالعه ۱۴۸ نفر از کسانی بوده اند که از ابتدای ماه شهریور سال ۱۳۹۳ تا آخر ماه آبان همان سال اقدام به ثبت نام در شبکه فروش کرده‌اند و آشنایی کامل با روند کار داشته اند. همچنین جامعه آماری متشکل از تعدادی معرفی شدگانی که در همان بازه زمانی به شرکت مراجعه کردند و هنوز مراحل ثبت و عقد قرارداد را طی نکرده بودند لذا مطالعه بر روی آن ها انجام نشد. استراتژی نمونه گیری این پژوهش سرشماری می‌باشد.

از تعداد ۱۰ نفر از کل این جامعه آماری آلفای کرونباخ گرفته شد و بقیه آزمون ها بر روی ۱۳۸ نفر دیگر انجام شد.

هنگامی که محقق حدود میدان تحقیقش را تعیین کرد، سه امکان پیش رو دارد: یا اطلاعاتش را از کل جمعیت زیر پوشش این تحقیق جمع‌ آوری کند؛ یا به نمونه معرفی از این جمعیت اکتفا نماید و یا این که تنها برخی از مؤلفه‌ های مشخص کننده آن را که دقیقا معرف کل نیستند، بررسی کند. مطالعه کل جمعیت در دو حالت متقابل نسبت به هم، تحمیل می شود: یا وقتی که محقق در تحلیل پدیده‌های اجتماعی کلان، با مطالعه کل جمعیت نیازی به اطلاعات دقیق درباره رفتار واحدهای تشکیل دهنده جامعه کل را ندارد بلکه منحصراً اطلاعات کلی موجود در آمارها برایش کافی است، یا وقتی که جمعیت مورد نظر محدود باشد که در این حالت لازم است تمامی آحاد آن مطالعه شود(کیوی و کامپنهود، ترجمه نیک گهر، ۱۳۸۸ ).

از آنجایی که تعداد افراد کل جامعه در یک بازه ی زمانی مشخص محدود به ۱۴۸ نفر بود، کل جامعه مورد مطالعه قرار گرفت.

۳-۶)ابزار گردآوری داده ها :

این تحقیق از لحاظ هدف، کاربردی است و اطلاعات مورد نیاز در این تحقیق به صورت می‌دانی، از طریق پرسشنامه جمع‌ آوری شده است . در تحقیق حاضر برای جمع ­آوری داده ها از پرسشنامه­ای که بر گرفته از تحقیقات پیشین در زمینه ی بازاریابی ویروسی و فاکتورهای اثرگذار بر انجام رفتار ویروسی طراحی شده بود استفاده شد و بعد از ترجمه پرسشنامه برای تعیین روایی پرسشنامه به استاد راهنما ، استاد مشاور و ۷ نفر از خبرگان در زمینه ی بازاریابی ارائه گردید و مورد تأیید آن ها قرار گرفت و سپس با بهره گرفتن از نرم افزارspss آلفای کرونباخ آن جهت پایایی مورد بررسی قرار گرفت که تأیید شد. این پرسشنامه شامل ۲ قسمت به شرح ذیل است در قسمت اول پرسشنامه توضیحات مختصری ‌در مورد تحقیق و محقق بیان شده و سؤالات مربوط به شخص پاسخگو

1. 1. Wilson 2002 ↑

1. 1. Mindcomet ,2006 ↑

1. 1. Kaikati,2004 ↑

1. 1. ,۲۰۰۵ Dobele, Toleman & Beverland ↑

1. 1. Welker 2002 ↑

1. 1. ,۲۰۰۱ Silverman ↑

1. 1. Levinson,2007 ↑

1. 1. (Network Marketing or Multi Level Marketing ↑

1. 1. Electronic Word-Of-Mouth (E-WOM) ↑

1. 1. ,۲۰۰۸ Scott ↑

1. 1. Evans, Jamal & Foxall ↑

1. 1. ,۲۰۰۴ Solomon ↑

1. 1. ,۲۰۰۳ Solomon ↑

1. 1. Helm,2000 ↑

1. 1. Kirby & Marsden ,2005 ↑

1. 1. ,۲۰۰۶ Tang ↑

1. 1. Wilson,2001 ↑

1. 1. Wilson ↑

1. 1. Lai,1994 ↑

1. 1. AGZEN AND DRIVER, 1992 ,PIERRE ET AL, 2005: SCHLOSSER ET AL. , 2006) ↑

1. 1. ۱Viral Marketing ↑

1. 1. ۱,۱۹۹۷ Viral Marketing By: Steve Jurvetson and Tim Draper, May ↑

1. 1. ۳Multi Level Marketing ↑

1. 1. Network Marketing ↑

1. 1. Multi Level Marketing ↑

1. 1. subjective norm ↑

1. 1. wolk,2001 ↑

1. 1. Yong and Zhou, 2011 ↑

1. 1. Fish and Baien ↑

1. 1. Behavioral Control ↑

1. 1. (Yong & Zhou, 2011). ↑

1. 1. (Perceived Cost or risk) ↑

1. 1. Ratchford,۱۹۸۲ ↑

1. 1. Hansen &Helgeson, 1996 ↑

1. 1. Yue Pan , Simon Sheng , Frank T. Xie 2012) ↑

1. 1. Yuan, 2010 ↑

1. 1. Ingenhoff&sommer, 2010 ↑

1. 1. Wang &vassilevon, 2007 ↑

1. 1. Perceived usefulness ↑

1. 1. Barat &Zolfaguerfn, 2009 ↑

1. 1. Cao & et al,2005 ↑

1. 1. Ease of use ↑

1. 1. cirib.irفناوری اطلاعات و مدیریت متغیر ↑

1. 1. Cao & et al,2005 ↑

1. 1. Hongwei (Chris) Yang ↑

1. 1. Liuning Zhou ↑

1. 1. Seyed Fathollah Amiri Aghdaie1, Ali Sanayei2 & Mehdi Etebari ↑

1. 1. Yung and zhou,2011 ↑

1. 1. Seyed Fathollah Amiri Aghdaie1, Ali Sanayei2 & Mehdi Etebari ↑

1. 1. subjective norm ↑

1. 1. wolk,2001 ↑

1. 1. Yong and Zhou, 2011 ↑

1. 1. Fish and Baien ↑

1. 1. Behavioral Control ↑

1. 1. (Yong & Zhou, 2011). ↑

1. 1. (Perceived Cost or risk) ↑

1. 1. Ratchford,1982 ↑

1. 1. , ۱۹۹۶ Hansen & Helgeson ↑

1. 1. Langman exams dictionaryTrust ↑

1. 1. Yue Pan , Simon Sheng , Frank T. Xie 2012 ↑

1. 1. Yuan, 2010 ↑

1. 1. Ingenhoff&sommer, 2010 ↑

1. 1. Wong &vassilevon, 2007 ↑

1. 1. Perceived usefulness ↑

1. 1. Barat &Zolfaguerfn, 2009 ↑

1. 1. Ease of use ↑

1. 1. cirib.irفناوری اطلاعات و مدیریت متغیر ↑

1. 1. Cao & et al,2005 ↑

1. 1. Viral Marketing ↑

1. 1. Multi Level Marketing ↑

1. 1. Viral Marketing ↑

1. 1. Kaplan and Haenlein 2011, ↑

1. 1. Stive Johenstone ↑

1. 1. Wilson 2000 ↑

1. 1. Mindcomet, 2006 ↑

1. 1. Kaikati,2004 ↑

1. 1. Dobele, Toleman & Beverland ↑

1. 1. welker 2002 ↑