در مجموع، بحران­های مالی به سبب در هم تنیدگی اقتصاد کشورها، به سرعت به سایر مناطق جهان سرایت ‌می‌کنند و وضعیت رکودی را بر اقتصاد جهانی تحمیل می­نمایند. طبیعتا هنگام وقوع رکود در اقتصاد، تقاضا برای انواع کالاها و خدمات کاهش می­یابد و به دلیل کاهش ارزش صادرات علاوه بر تاثیر منفی بر تراز تجاری و بر صنایع داخلی نیز تاثیر منفی دارد. صنایع داخلی به دلیل رکود جهانی با مشکل کمبود تقاضای مؤثر روبرو خواهد بود که این امر به نوبه خود بر رشد تولید ناخالص داخلی، اشتغال و نهایتاً بر درآمدهای مالیاتی یک کشور تاثیر منفی خواهد داشت.

به عبارت دیگر بحران از طریق تغییر در نرخ ارز صادرات و واردات کشورها و با تاثیرگذاری بر قیمت کالاها و خدمات در سطح بین‌المللی از طریق بخش تجارت خارجی به سایر بخش­های اقتصاد کشور منتقل می­ شود بخش تجارت خارجی از طریق صادرات و واردات بر بخش تولید داخلی، از طریق مالیات بر واردات و درآمد ارزی به بخش دولت و از طریق خالص دارایی­ ها ارزی بر بخش پولی تاثیر می­ گذارد. با توجه به آثار متقابل بین بخش­های مختلف اقتصادی، سایر بخش­ها نیز بر روی یکدیگر تاثیر خواهد گذاشت. به طور مثال تقاضای گردشگری بین‌المللی ارتباط مستقیمی با فاکتور­های اقتصادی، نظیر تولید ناخالص ملی کشورها، ثبات قیمت­ها، نرخ ارز و حتی توسعه اقتصادی دارد (صندوق بین‌المللی پول،۲۰۰۹). نرخ رشد اقتصادی و تولید ناخالص ملی کشورها بر اثر بحران کاهش می­یابد و در مجموع تجارت کالا و خدمات کاهش می­یابد. گردشگری صنعتی است که کشش قیمتی زیادی دارد و با افزایش قیمت کاهش شدیدی خواهد یافت زیرا جزء فعالیت­های تفریحی و غیر ضروری تلقی می­ شود. از طرفی اثر بحران بر گردشگری کمتر از اثری بوده که بر تجارت کالا داشته است ‌به این علت که خدمات به خصوص گردشگری دارای خصوصیاتی نظیر عدم امکان ذخیره سازی خدمات و عدم وجود فرایند طولانی برای تولید خدمات گردشگری است. اما این ویژگی­ها خصوصاً، عدم وجود فرایند تولید و عدم ضروری بودن خدمات گردشگری، باعث طولانی شدن فرایند بازگشت این صنعت به قبل از بحران شود.

از آنجایی که تجارت آشکارترین پیوند اقتصادی میان کشورهاست، پژوهش­های بیشتری ‌به این زمینه اختصاص داده شده است. ایخن­گرین و رز^[۱۱](۱۹۹۹) فرضیه انتقال بحران­ها بین کشورهای صنعتی در زمان ۱۹۵۹ تا ۱۹۹۳ با پیوندهای تجاری دوجانبه را آزمون نمودند. آن­ها دریافتند که رویداد یک بحران مالی در یک کشور، در صورتی که آن کشور پیوندهای تجاری دوجانبه مستحکمی با کشورهای درگیر بحران داشته باشد به طور چشمگیری افزایش می­یابد. گیلک و رز^[۱۲](۱۹۹۹) تحلیل­های مشابهی با کشورهای بیشتری در ۱۹۷۱ تا ۱۹۹۷ انجام دادند و نتایج یکسانی دریافت نموداند. فوربس^[۱۳](۲۰۰۰) برای بررسی نقش تجارت در انتقال بحران­های مالی، از اطلاعات بازارهای سهام استفاده نمود و نتایج وی نیز نشان دهنده نقش مهم تجارت است. در مطالعات دیگر نیز به نتایج مشابه رسیده شده برای مثال، گلدفن^[۱۴](۱۹۹۸) معتقد است که تجارت در بحران جنوب شرق آسیا بی اهمیت است، زیرا سطوح تجارت دو جانبه مستقیم بین این اقتصادها بسیار کوچک است. می سن^[۱۵] (۱۹۹۸) بحران مکزیک و بحران آسیا را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد و به نتایج مشابه دست یافت.

به طور کلی بحران­های مالی از طریق تغییر در نرخ ارز صادرات و واردات کشورها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. به علاوه، بحران­های مالی(شامل بحران­های ارزی، بحران­های مالی یا هر دو) می‌تواند تجارت را از کانال­های دیگری به جز نرخ ارز متاثر سازد. رکود اقتصادی نه تنها تقاضای داخلی، بلکه تولید کل و ظرفیت صادرات را نیز کاهش می‌دهد، اگر چه جریان سرمایه منجر به افزایش صادرات می شود. ‌بنابرین‏، افزایش یا کاهش صادرات در اثر بحران مالی هنوز شفاف نیست و نیازمند مطالعات بیشتری است. در ادامه به بررسی اثرات بحران­های بانکی و ارزی بر تجارت پرداخته شده است.

عملکرد بانک­ها ‌به این صورت است که از سپرده ­ها برای سرمایه ­گذاری در پروژه­ های مطرح استفاده شده و سود حاصل به عنوان بهره سپرده ­ها در نظر گرفته می­ شود. اما اگر شرکت­های اجرایی طرح­ها به علت سقوط بازار و یا عوامل دیگر نظیر نرخ ارز و محدودیت واردات از ادامه طرح منصرف شوند، سرمایه گذاری صورت گرفته با شکست روبرو می­ شود و باعث ضرر زیادی برای بانک می­ شود. موفق نبودن سرمایه ­گذاری­ها برای بانک ضرر بیشتری نسبت به نبود سرمایه برای سرمایه ­گذاری به همراه دارد؛ زیرا بانک­ها، قبل از سررسید پروژه­ ها باید آن ها را به صورت نقدینگی در آورند. ورشکستگی بانک­ها باعث می­ شود که تمام مؤسسه‌­ها، بنگاه­های تولیدی، پروژه­ های خدماتی در بخش مالیشان با مشکل مواجه شوند و باعث سقوط فعالیت­های اقتصادی و مشکلات اجتماعی ناشی از اخراج­های دسته جمعی می­ شود. نتیجه این فرایند کاهش در مصرف کالاهای واسطه­ای و نهایی شده، همچنین به علت مشکلات مالی ظرفیت تولید بنگاه­ها کاهش داده می­ شود که باعث کاهش در تجارت مواد خام و منابع انرژی است. در بخش خدمات نیز پوشش دهی مؤسسات خدماتی در برخی شاخه­ های خدماتیشان، به علت هزینه بر بودن و مشکلات مالی، منحل می شود و سبب کاهش شدید حجم تجارت خدمات می­گردد. پایین بودن تقاضا، افت شدید قیمت­ها را به همراه داشت. قیمت پایین کالا و خدمات به شدت از ارزش صادرات کشورهای در حال توسعه کاست.

عامل دیگری که تجارت خارجی را تحت تاثیر قرار داده است، کاهش اعتبارات بازرگانی و تجاری تحت شرایط رکودی بازارهای بین‌المللی رکودی است. با توجه ‌به این واقعیت که به طور معمول بخش بزرگی از تراکنش­های تجارت خارجی از طریق اعتبارات کوتاه مدت مالی و تامین مالی مؤسسات نقدینه می شود. ظرفیت کم و ضعیف مؤسسات بازرگانی و تجاری منجر به رکود آن­ها می شود.

پدران ومادران برای نیل بـه سعادت وتأمین کمال لایق فرزندان ازنظرتربیت باید به دواصل توجه نمایند.

اول: احیاء استعدادهای مفید.

دوم : اِماته وازبین بردن تمایلات مضّروزمینه های نادرست .

مربی لایق کسی است که تمام قابلیت‌های درونی ‌و استعدادهای نهانی کودک را با مراقبت‌های علمی وعملی تدریجاً پرورش داده وازحالت قوه به فعلیت وبروز برساند. و از طرف دیگرزمینه های نامطلوبی را که از پدر و مادر یا آباء گذشته به ارث برده سرکوب نموده وآن زمینه ها را از بین ببرد. (مشایخی ، ۱۳۸۳)

والدین، نخستین کسانی هستند که کودک ازآنها منشاء می‌گیرد و با آن ها در تماس است . اینان عاملان تربیتند و عالیترین نقش را ‌در زمینه پرورش ورشد شخصیت اوایفاء می‌کنند. والدین از یک سو و عامل وراثتند و ازسوی دیگرعامل محیطی.

والدین به عنوان عامل وراثتی:

آن ها عامل وراثتند ازآن بابت که خصایص بسیاری را ازخود واجداد خویش به کودکان منتقل می‌کنند.

والدین به عنوان عامل محیطی:

در این زمینه بهتراست محیط را به دوقسمت بخش کنیم نخست محیط داخل ، یعنی رحم ‌و خصایص فیزیکی وشیمیایی آن که ‌در سلامت یا نقص کودکان فوق العاده موثراست .

دیگر محیط خارجی که شامل دامان والدین است دامن پدرومادرنخستین مدرسه کودک است که شخصیت کودک در آن رنگ می‌گیرد بسیاری ازهمت های بلند، ارزش‌های عالی ، خلق وخوی نیکو، آزادگیها ، دون طلبی ها ،و… ازراهنماییهای والدین نشأت می‌گیرد. ( قائمی ، ۱۳۶۳: ۲۰)

آماده ساختن کودک برای زندگی درخارج ازمحیط خانوادگی یکی ‌از بزرگ ترین وظایف اجتماعی پدرومادر است وکیفیت روابط خانوادگی تأثیرعمیق وپایداری برتحول روانی کودک برجای می‌گذارد.خانواده‌ای که ‌از توان وامکانات لازم برخوردار است تا وظایف پدرومادریش را به نحوی مطلوب و با موفقیت انجام دهد . درهریک ازاعضایش احساس ایمنی ، وابستگی ورفاقت ایجاد می‌کند.همچنین احساس داشتن هدف وجهت وپیشرفت وارزش فردی را درآنان به وجود می‌آورد. این امر برای کودک از اهمیت خاصی برخوردار است زیرا خانواده بین او و دنیای گسترده در حکم سپروپل عمل می‌کند.

‌بنابرین‏ خانواده نقش منحصربه فردی درپی ریزی اساس سازگاری فرد با جامعه ایفاء می‌کند قابلیت‌های پیوستگی، همکاری،خلاقیت از زندگی خانوادگی نشأت می‌گیرند.(ترجمه ایجادی ‌و شافعی مقدم، ۱۳۸۶: ۱۰۰)

۲-۱-۸- نقش الگوهای تربیتی رشد کودکان :

تردیدی نیست که والدین ‌بر اساس ویژگیهایی که مایلند فرزندشان دارا باشند. روش‌ها والگوهایی را به منظور تربیت آنان اتخاذ می‌کنند. به همین علت، آن ها می خواهند بدانند که چگونه باید باشند وکدام یک از ارزش‌های اخلاقی، اجتماعی ومعیارهای رفتاری را باید داشته باشند تا فرزندشان ازآنها بهره مند شوند.

محققان در این زمینه مطالعات مختلفی انجام داده ودرابعاد مختلف، روش های تربیتی والدین را بررسی و طبقه بندی کرده‌اند که به بیان نمونه ای ازبررسیهای آن ها می پردازیم.

بامریند^[۵] خانواده را به سه نوع کلی دسته بندی ‌کرده‌است :

۱- والدین سهل گیر ۲- والدین سختگیر ۳- والدین مقتدر

خانواده سهل گیر:

ازویژگیهای خانواده سهل گیربی توجهی به آموزش رفتارهای اجتماعی است . دراینگونه خانواده ها به طورکلی قوانین بسیارمحدودی وجود دارد وافراد نسبت به اجرای قوانین وآداب ورسوم اجتماعی چندان تقیدی ندارند وهرکس ‌هر کاری بخواهد می‌تواند انجام دهد ودخالت ‌در کارهای یکدیگرمعنا ندارد، چرا که در خانواده سهل گیربه تعداد افراد خانواده نظروجود دارد حـتـی درموارد جـزئی روزمـره‌ای چـون غـذا خـوردن.

گرچه کودکان خانواده های سهل گیردارای استقلال فکری وعملی هستند به سبب هرج ومرج، نوعی تزلزل روحی در اینگونه خانواده ها به چشم می‌خورد، زیرا هرکس به منافع خود توجه دارد نه به منافع عمومی خانواده و همین تزلزل باعث بی‌بندوباری کودکان شده باعث می شود آنان نسبت به زندگی احساس مسئوولیت نکنند. در نتیجه این کودکان قادربه زندگی اجتماعی نیستند ودرجامعه بزرگترهمیشه با مشکلات اخلاقی و اجتماعی مواجه می‌شوند.

یکی از اساسی‌ترین مبانی رفتارانسانی ازنظردین مقدس اسلام برقراری اعتدال دربرنامه های زندگی است. اصل مزبوردرتمامی زمینه ها ‌و ازجمله ‌در زمینه برنامه های تربیتی نیزمی تواند مناسب باشد. براین اساس افراط ‌و تفریط درمحبت، توجه سختگیری و نظیرآن رفتاری نامطلوب به حساب می‌آید.امام باقر(ع) فرموده اند: «بدترین پدران کسانی هستند که درنیکی کردن به فرزند زیاده روی می‌کنند». نیکی بسیارکردن ‌در هر مورد بدون درنظرگرفتن روش تربیتی صحیح کودک را به قانون شکنی وبی قیدی تشویق می‌کند ‌و درواقع این تربیت هرگزسازنده نخواهد بود. پرهیزازاین نوع تربیت غلط درکلام امام حسن عسکری (ع) نیزگوشزد شده است : «جرئت وجسارت فرزند ‌و کودکی نسبت به پدر، نارضایتی پدررادربزرگسالی به دنبال خواهد داشت».

‌بنابرین‏ سهل انگاری که شامل بی بندوباری ، بی توجهی، محبت بی جا، لوس کردن، و… است . نوعی انحراف تربیتی است ودرآینده کودک آثارروانی منفی (ناسازگاری اجتماع، بی قیدی و…) خواهد داشت. به همین دلیل اولیای دین، والدین را ازاین روش ناپسند بازداشته اند.

خانواده سختگیر ومستبد:

در خانواده های مستبد ‌بر قدرت والدین بیش ازاندازه تأکید می شود. والدین برای اجرای دستورات خود اطاعت بی چون وچرا می خواهند ولزومی برای ارائه دلیل نمی بینند. فرد مستبد که غالباً ‌پدر است ، تصمیم گیرنده و تعیین کننده وظایف دیگراعضای خانواده است وآنچه را مطابق میل ودلخواه اوست به انجام می‌رساند. پدرمستبد حتی برای کارهای مربوط به کودکان امیال آن ها را درنظرنمی گیرد وبنابراین کودکان از حقوق خاص خود بهره مند نمی شوند. قواعدی را که این والدین بر کودکان خود تحمیل می‌کنند، بستگی به سن کودک دارد به عنوان مثال : سختگیری درمورد سروصدا، پاکیزگی، بازی با اسباب بازی ها ، اطاعت، نحوه لباس پوشیدن و… مربوط به سال‌های پیش از مدرسه می شود وتوقع رفتارهای عاقلانه ، عملکرد خوب درمدرسه ، درست غذا خوردن و… ازمسائلی است که والدین مستبد دردوران دبستان ازفرزندانشان می خواهند.

والدین مستبد ، رفتارهای آینده بچه های خود را دنبال می‌کنند ونسبت به رقابت اجتماعی ‌و شکست فعالیت‌های اولیه وتعامل اجتماعی غیرموثرفرزندان خود اضطراب دارند.

فرزندان اینگونه خانواده ها کمتربه خود متکی بوده ، خلاقیت کمی دارند وازاینکه بخواهند درچنین محیطی ادعای حق کنند هراس دارند. اینان فاقدحس کنجکاوی هستند ودرمسائل اخلاقی ، عاطفی ، ذهنی انعطاف پذیرند و معمولاً والدین خود را بی توجه می دانند.

هافمن ^[۶]ازتحقیق چنین نتیجه می‌گیرد: کودکانی که درخانواده سختگیربزرگ می‌شوند معمولاً مطیع و فرمانبر دارند ولی دراکثرموارد رفتارآنها توأم با پرخاشگری است .

از آثاری که در قالب پایان نامه در زمینه مسئولیت کیفری اطفال مورد مطالعه واقع شده می توان نام برد اثر آقای ابراهیم حیدری لقب با موضوع « مطالعه تطبیقی سن مسئولیت کیفری اطفال در حقوق ایران و اسناد بین‌المللی و فقه امامیه » و اثر آقای علی حلال خور میر کلا با موضوع « مطلعه تطبیقی مسئولیت کیفری اطفال در حقوق کیفری ایران با فقه اسلامی » و اثر آقای علی اصغر قلمقاش با موضوع « بررسی تطبیقی مسئولیت کیفری اطفال در حقوق ایران ، لبنان و مصر » موجود می‌باشد .تلاش نگارندگان پایان نامه های مذکور در نوع خود قابل ستایش می‌باشد لیکن آن چه پژوهش حاضر را از پایان نامه های مذکور متفاوت می کند موضوع بررسی روانکاوانه ویژگی های جسمی و روانی اطفال از منظر علوم زیستی و روان شناختی و همچنین بررسی سن مسئولیت کیفری اطفال در اسناد بین‌المللی از جمله کنوانسیون حقوق کودک و میثاقیین و انعکاس نظریه کمیته حقوق کودک در این مسئله می‌باشد که مورد مداقه قرار گرفته است .

ز) ساماندهی مطالب

ماهیت شکلی این پژوهش به طور کلی شامل ۲ فصل ، ۶ مبحث و ۲۱ گفتار می‌باشد که در فصل اول آن به بررسی محتوایی پیرامون موضوع ، مبنی بر اینکه ؛ اولا : به شرح مختصری از مبانی مسئولیت و تعاریف انواع آن در حقوق وهمچنین به بیان پیش شرط های مسئولیت کیفری پرداخته شده است .از آنجایی که محور بحث و تحلیل موضوع پژوهش در ارتباط با اطفال بوده است در ادامه به بررسی معانی و مفاهیم و جایگاه طفل و همچنین به بیان ویژگی ها ی دوران طفولیت از نگاه علمی وحقوقی به ویژه تحلیل نقش تمییز و نحوه شکل گیری آن در روند رشد اطفال مورد مداقه قرار گرفته است .

در فصل دوم این پژوهش با محوریت موضوع سن مسئولیت کیفری اطفال که یکی از مباحث چالشی در صحنه بین‌المللی و حقوق بشری محسوب می شود به بررسی راهکار ها و معیار ها ی موجود در شیوه تعیین سن مسئولیت کیفری و نصاب های موجود در دیگر نهاد های حمایتی بین‌المللی پرداخته شده است . در بخش پایانی این فصل نتایج حاصله از بحث مربوط به چالش های موضوع حقوق کیفری اطفال بیان شده و پیشنهاداتی در راستای رفع معضلات موجود به ویژه تغییر در اندیشه و نگاه مقنن نسبت به اطفال ‌در برخورداری از حقوق اولیه آنان از منظر حقوق مدنی و کیفری مطرح گردیده است .

فصل اول

ارتباط سن با مسئولیت کیفری و تحولات ناظر بر شرط سنی برای این نوع مسئولیت در حقوق ایران

مبحث اول: نگاهی به مبانی مسئولیت کیفری

در حقوق جزا ، لازمه اعمال مجازات نسبت به مجرمین وجود “مسئولیت کیفری ” است . بدیهی است اگر فردی فاقد مسئولبت کیفری باشد ، به هیچ وجه نمی توان نسبت به او مجازاتی را اعمال نمود . بر اساس اصل قانونی بودن حقوق جزا که از اصول مقبول در نظامهای مختلف حقوقی است ، اعمال و رفتار افراد هر اندازه زننده و غیراخلاقی و مضر به حال فرد یا اجتماع باشد تا زمانی که قانون‌گذار این اعمال را جرم نشناخته و برای آن قانونا مجازاتی تعیین نکرده باشد ، عمل جرم نبوده و مرتکب از دید حقوق جزای اسلامی مسئول عمل خود شناخته نخواهد شد .

گفتار اول: مفهوم لغوی و اصطلاحی مسئولیت

الف) مفهوم لغوی

در فرهنگ فارسی عمید ^[۱] ، مسئولیت عبارت است از آنچه انسان عهده دار و مسئول آن باشد و مسئول به معنی پرسیده شده و خواسته شده آمده است .

در فرهنگ فارسی معین ^[۲] مسئول ، چیزی خواهش شده ، کسی که فریضه ای بر ذمه دارد که اگر عمل نکند از او بازخواست شود و مسئولیت به معنی مسئول بودن و موظف بودن به انجام امری .

در فرهنگ لغات مسئولیت به معنای پرسیده شده و خواسته شده و قابل بازخواست بودن انسان آمده و غالبا به مفهوم تکلیف و وظیفه و آنچه انسان عهده دار و مسئول آن باشد. این معنی به تنهایی نمی‌تواند مفاهیم گوناگون مسئولیت را بازگو کند .

ب) مسئولیت در اصطلاح حقوق و اخلاق

همچنان که مشاهده می شود مسئولیت در لغت که متناسب با معنی لغوی آن نیز در اصطلاح حقوقی به کار رفته است حول محور ‌پاسخ‌گویی‌ ، مواخذه شدن در قبال رفتار و کردار و تعهد در قبال دیگران بخاطر عملی است از سوی شخصی صادر گردد ، می‌باشد .

در اصطلاح مسئولیت ؛ عبارت است از تعهد قانونی شخص به دفع ضرر دیگری که وی به وجود آورده است خواه ناشی از تقصیر خود وی باشد یا از فعالیت او ایجاد شده باشد.^[۳]

مسئولیت در اصطلاح به معنی عام آن به ویژگی های یک ‌رفتار و صفت فردی گفته می شود به نسبت عملی که کیفر متوجه اوست و مورد پرسش باشد .^[۴]

به عبارت دیگر ، مسئولیت در معنی عام آن عبارت است از « تعهد فرد برای پاسخ گویی به نتایج اعمال خود » . این معنا از مسئولیت بیشتر ناظر به آینده بوده و جنبه ‌پاسخ‌گویی‌ را بیش از هر چیز مد نظر دارد .^[۵]

مرحوم دکتر کاتوزیان در بیان تفاوت دو مسئولیت ( مدنی و اخلاقی ) آورده است .« مسئولیت اخلاقی ، به معنی شرمساری وجدان و احساس گناه است و بیشتر جنبه شخصی دارد. از داوری های عموم به دشواری می توان قاعده ثابتی به دست آورد و بر طبق آن از نظر اخلاقی کسی را محکوم و مسئول شناخت . مفهوم این مسئولیت نیز هیچ گاه از تقصیر جدا نیست .باید شخص به کاری نکوهیده دست زند تا قابل سرزنش باشد .وانگهی خدا و وجدان شخص هیچ گاه کاری را که با حسن نیت انجام داده شده است مذمت نمی کند وارزش هر عمل را بر مبنای نیت مرتکب معین می‌سازد ( انماالاعمال باالنیات ). ولی مسئولیت مدنی رفته رفته چهره نوعی و اجتماعی می‌یابد معیار های کلی پیدا می‌کند و تقصیر نیز از مفهوم اخلاقی خود فاصله می‌گیرد .راه یافتن فکر ناشایسته در مغز انسان از نظر اخلاق مکره است و مسئولیت به بار می آورد. بر عکس در جهان حقوق تا فکری جنبه بیرونی نیابد و در انجام دادن یا خودداری از کاری تجسم پیدا نکند نه خطایی محقق می شود نه مسئولیتی به بار می آورد . در مسئولیت مدنی ورود ضرر شرط تحقق و از ارکان مسئولیت است …»^[۶]

گفتار دوم: انواع مسئولیت­های حقوقی

الف) مسئولیت مدنی

برای فهم بیشتر مفهوم مسئولیت مدنی به بیان نظر دو تن از صاحب نظران میتوان اشاره کرد. مرحوم دکتر کاتوزیان در بیان تعریف مسئولیت مدنی در یکی از آثارش آورده است « در هر موردی که شخص ناگزیر از جبران خسارت دیگری باشد، می‌گویند؛ در برابر او مسئولیت مدنی دارد ، این مسئولیت ناشی از اراده و اختیارات انسان است. »^[۷]

علت فشار های روانی در ورزشکاران

فشار های روانی زمانی رخ می‌دهد که بین چیزی که تصور می کنید محیط از شما می‌خواهد و چیزی که تصور می کنید قابلیت انجام آن را دارید و زانی که نتیجه برای شما مهم باشد ، ناهماهنگی اساسی وجود داشته باشد . ‌بنابرین‏ فشار های روانی شامل ۳ عنصرند : محیط شما ، تصورات شما ، و پاسخ های شما ‌به این ها به صورت برانگیختگی ^[۷۲](که بدن و ذهن را تحریک می‌کند ) هنگامی که افراد فشار های روانی را تجربه می‌کنند به نوبه ی خود سعی دارند علت آن را پیدا کنند و معمولا محیط را مقصر می دانند «مربی بیش از اندازه مرا تحت فشار گذاشت » یا « هنگامی که چشمم به آن همه افراد افتاد وحشت کردم» مثال هایی هستند در معرض محیط به عنوان دلیل فشار روانی ، همه ما تمایل داریم وقایع محیط خود را دلیل بر فشار های روانی خود بدانیم و این به صورت یک تفکر خود کار درآمده ، ولی این درست نیست . در تعریف فشار های روانی ممکن است شما متمرکز شوید که چگونه تصورات در تجربه کردن فشار های روانی مهم هستند . درکل ، این محیط نیست که باعث تجربه کردن فشار های روانی می شود ، بلکه چگونگی درک ما از وقایع این تجربه را ایجاد می‌کند . یک ورزشکار هنگامی که چشمش به یک استادیوم پر از تماشاچی بیفتد ، می‌تواند فکر کند « چه فرصت بزرگی دست داده است تا به آن ها نشان دهم که چقدر خوب می توانم بازی کنم » در صورتی که یک بازیکن دیگر ممکن است فکر کند «چقدر خجالت آمیز خواهد بود اگر در مقابل این همه تماشاچی مرتکب اشتباهی شوم » . البته این همان استدیوم پر از تماشاچی است . در این جا واژه ی برانگیختگی مناسبتر از واژه ی روانی است ، چون برانگیختگی نه تنها به نیروی روانی با تحریک ذهنی یک فرد ، ارتباط دارد ، بلکه به تحریک فیزیولوژیکی و رفتاری شخص نیز مرتبط است (همان منبع) .

جدول ۲-۲ : بسیاری از تغییرات فیزیولوژیکی ، روانی و رفتاری افراد را که در هنگام داشتن فشار های روانی ، رخ می‌دهد ، خلاصه ‌کرده‌است زمانی که به دنبال درک چگونگی کنترل فشار های روانی هستیم ، نیاز داریم که تمام تظاهرات فشار های روانی را در نظر بگیریم .

فیزیولوژی (الف)

روانشناختی (ب)

رفتاری (ج)

افزایش ضربان قلب

افزایش فشار خون

افزایش تعریق

نگرانی

احساس در هم شکستگی

ناتوانی در تصمیم گیری

احساس گم گشته بودن

تند صحبت کردن

ناخن جویدن

‌پا زدن به زمین

افزایش فعالیت امواج مغزی

ناتوانی در هدایت کردن توجه

احساس کنترل نداشتن

انقباض عضله

قدم زدن

افزایش اتساع مردمک چشم

احساس متمایز بودن

محدود شدن توجه

اخم کردن

افزایش چشمک زدن

خمیازه کشیدن

لرزیدن

بریده ، بریده شدن صدا

افزایش تنفس

کاهش جریان خون در پوست

افزایش تنش عضلانی

افزایش اکسیژن مصرفی

خشک شدن دهان

تکرار ادرار

افزایش هورمون ادرنالین

افزایش تنفس

کاهش جریان خون در پوست

افزایش تنش عضلانی

افزایش اکسیژن مصرفی

خشک شدن دهان

تکرار ادرار

افزایش هورمون ادرنالین

تعریف فشار های روانی به ما می‌گوید که فشار های روانی نتیجه افکار منفی فرد و تغییرات در برانگیختگی هنگام پاسخ به محیط است . البته دو نوع فشار روانی وجود دارد اما آنچه مهم است این است کدامیک از دو حالت اول اتفاق می افتد : افکار منفی یا تغییر در برانگیختگی (مک کی ، دیویس و خنینگ ، ۱۹۸۱ ، ترجمه خیبری ، ۱۳۸۶ ) . این دو فرمول را به صورت زیر و با توجه به شکل ۱-۲ نشان داده‌اند .

فرمول ۱ فشار های روانی

محرک های محیطی برانگیختگی افکار منفی = فشارهای روانی

(E ) (A) (NT) S

در فرمول ۲ فشارهای روانی

محرک طبیعی افکار منفی برانگیختگی = فشارهای روانی

(E) (NT) (A) S

فرمول شماره ۱ فشار های روانی

شمار وارد رختکن ورزشگاه می شوید ، جایی که برای بسیاری از مسابقات مهم آماده می شدید (E محرک های طبیعی ) به محض وارد شدن به یک باره احساس تنش در عضله می کنید ، ضربان قلب شما سریع تر می زند ، کف دست شما مرطوب می شود (دلشوره دارید ) و فکر شما با افکار گذشته مشغول است (A برانگیختگی ) شما از طریق به خاطر آوردن لحظات قبل از مسابقات گذشته که چه قدر فشار روانی داشتید ، این احساسات را برای خود توجیه می کنید (NT افکار منفی ) . شما افزایش برانگیختگی را در این مثال تجربه کردید ، نه برای این که رختکن به خودی خود برای شما تهدید کننده بود ، بلکه شما بین افزایش برانگیختگی و این محل در گذشته رابطه بسیار قوی به وجود آورده اید .

فرمول شماره ۲ فشار های روانی

اکنون لحظات قبل از مسابقات است و شما حزیف را می بینید که سر خود را گرم می‌کند (E) با خود فکر می‌کند که امکان ندارد بر او غلبه کنم و تصویر تحقیر شدن تماشاچیان در ذهن شما به وجود می‌آید (NT) .

سپس احساس می کنید ضربان قلب شما سریع تر شده است ، هورمون آدرنالین ترشح می شود ، زانوها به لرزه درمی آیند ، عضلات گردن و قسمت بالای پشت شما سفت شده اند و ذهن شما از یک فکر به فکر دیگر در جست و خیز است و در همان حال به شدت موقعیت را تجربه می کنید (A ) . در فرمول شماره ۲ فشار های روانی ، افکار منفی برافزایش برانگیختگی مقدم است ، در حال که در فرمول شماره ۱ فشار های روانی ، اول امواج برانگیختگی اتفاق می افتد و بعد افکار منفی به دنبالش می‌آید .

سه راه برای تنظیم فشار های روانی

تمام روش های تنظیم فشار های روانی برای کم کردن فشار های روانی دست کم ۳ راه را به کار می گیرند .

با توجه به شکل ۱-۲ می توان فقط ۳ متغیر را ملاحظه کرد ، محیط ، برانگیختگی و افکار منفی بزرگترین تصمیم گیری در این باره این است که تکنیک های جسمانی را برای کمک به ورزشکاران خود به کار برید یا تکنیک های شناختی را . اگر فشار های روانی به شکل فرمول ۱ حادث می شود :

E A NT =S))

تکنیک های جسمانی بهتر است . اگر فشار های روانی به شکل فرمول ۲ حادث می شود :

E NT A =S))

قابلیت‌ها را می‌توان به عنوان سهم این منابع در کمک به عملیات مولد شرکت دانست. تئوری رشد شرکت، تحت تئوری رشد داخلی توسعه پیدا کرد و بر تجزیه و تحلیل منابع داخلی تأکید می‌کند (پنروز، ۱۹۵۹). پنروز بر اساس این دیدگاه، منابع را برای دستیابی به خدمات مولد که داده های موردنیاز برای تولید را فراهم می‌کنند ضروری دانست. به هر حال حتی اگر شرکت تنها نیاز به یک منبع داشته باشد منابع را باید به عنوان مجموعه‌ای از خدمات به خاطر غیرقابل تفکیک بودنشان تحصیل کرد. به هر حال در فرایند توسعه، شرکت کسب منابع بیشتر را ادامه خواهد داد. استفاده از منابع مستلزم تنوع در ستاده‌ها و نتایج است، زیرا توسعه بیشتر ممکن است به وسیله شرایط بازار تضمین و توجیه نشود و لذا تخصصی سازی می‌تواند بر اساس مقدار و حجم ستاده‌ها، اتفاق بیفتد. به محض اینکه شرکت به لحاظ اندازه رشد می‌کند، منابع خود را برای بهره‌گیری از تخصصی سازی به کار می‌گیرد که در عوض منجر به توسعه و تنوع به منظور بهره‌گیری از خدمات مولد استفاده نشده، می‌شود (پنروز، ۱۹۵۹). برای دستیابی به رشد بهینه شرکت باید میان بهره‌گیری از منابع و توسعه و کسب منابع جدید توازن ایجاد کند (ورنرفلت، ۱۹۸۴).

در تئوری منبع محور دو مفهوم کلیدی عبارتند از: منابع و قابلیت‌ها که در ادامه به تشریح آن پرداخته می‌شود.

۲-۳-۱- منابع سازمانی

منابع عوامل تولیدی هستند که بنگاه با به‌کارگیری آن‌ ها، کالاها و خدمات با ارزش را برای مشتریان خود تولید می‌کند (ویلن و هانگر^[۳۸]، ۲۰۰۰).

ورنرفلت منابع بنگاه را دارایی‌های ملموس و غیرملموس تعریف می‌کند که برای مدت محدود متعلق به بنگاه هستند. منابع ملموس شامل دارایی‌های فیزیکی مانند زمین، ساختمان و مواد خام هستند که بر اساس ترازنامه آورده نمی‌شوند. این منابع به دلیل اهمیت دانش، خلق شهرت و سختی دستیابی به آن‌ ها، شاخص مهمی در اعمال استراتژی به حساب می‌آیند.

با توجه به تعریف بارنی و دافت، منابع بنگاه شامل تمامی دارایی‌ها، ظرفیت‌ها، فرایندهای سازمانی، ویژگی‌های بنگاه، اطلاعات، دانش و غیره است که بنگاه را قادر می‌سازد تا استراتژی‌هایی را به کار بگیرند که کارایی و بهره‌وری‌اش را افزایش دهند (بارنی^[۳۹]، ۱۹۹۱).

ورنرلفت می‌گوید یک منبع یعنی هر چیزی که باعث قوت و یا ضعف یک شرکت شود به عبارت دیگر منابع یک شرکت در یک زمان معین را می‌توان آن دسته از دارایی‌ها (ملموس و ناملموس) تعریف کرد که به طور نسبتاً پایدار به شرکت گره خورده‌اند. منابع عبارتند از : نام تجاری، دانش تکنولوژی داخلی شرکت، استخدام کارکنان ماهر، قراردادهای تجاری، ماشین آلات، تولید کارا، سرمایه و … (ورنرفلت، ۱۹۸۴).

از دید گرنت منابع یعنی همه دادهای درون فرایند تولید. آمیت و شومیکر منابع را این‌گونه تعریف می‌کنند همه عوامل داده‌ای- ملموس و ناملموس، انسانی و غیرانسانی- که شرکت مالک آن‌ ها است و یا بر آن‌ ها کنترل دارد و در فرایند تولید کالا یا خدمات برای برآورده کردن خواسته‌های انسانی آن‌ ها را به کار می‌گیرد (امیت و شومیکر، ۱۹۹۳).

محققان دو دسته از منابع یعنی ملموس و ناملموس را شناسایی کردند. شناسایی و ارزیابی منابع ملموس آسان‌تر است، این منابع در ترازنامه شرکت منعکس و به وسیله معیارهای حسابداری تعین ارزش می‌شود. شناسایی و ارزیابی منابع ناملموس بسیار مشکل‌تر است و هیچ حق مالکیتی برای آن در نظر گرفته نمی‌شود.

هال منابع ناملموس را تحت عنوان حقوق مالکیت معنوی، نشان تجاری، حق کپی‌رایت و طرح‌های ثبت شده، رموز تجاری، قراردادها و مجوزها، پایگاه داده، اطلاعات مربوط به حوزه عمومی، شبکه های شخصی و سازمانی، دانش فنی کارکنان،‌مشاوران حرفه‌ای، تأمین‌کنندگان و توزیع‌کنندگان، شهرت محصولات شرکت و فرهنگ سازمانی تعریف می‌کند (هال، ۱۹۹۳).

همچنین تعاریف و طبقه‌بندی‌های مختلفی از منابع در ادبیات مدیریت استراتژیک ارائه شده است، مهم‌ترین آن‌ ها مختصراً توضیح داده می‌شوند.

تعدادی از نویسندگان منابع را در طبقه‌های همگونی تقسیم می‌کنند مانند منابع مالی، فیزیکی (کارخانه‌ها، تجهیزات و ماشین آلات و غیره) منابع انسانی،‌منابع تکنولوژیک، شهرت و منابع سازمانی (مانند سیستم‌های کنترلی مدیریت، جو سازمان و روابط داخلی).

برخی دیگر منابع را در قالب منابع ملموس مانند منابع انسانی، مالی یا فیزیکی و ناملموس مانند شهرت سازمانی، دانش خاص سازمان و حق ثبت اختراع طبقه‌بندی می‌کنند (هال، ۱۹۹۳).

منبع اصطلاحی است که به تمام آنچه در تولید کالا یا ارائه خدمت مورد استفاده قرار می‌گیرد، اطلاق می‌شود (گرنت^[۴۰]، ۱۹۹۹). از این رو به آن منابع، منابع عملیاتی نیز می‌گویند. منابع عملیاتی به چهار دسته تقسیم می‌گردند که عبارت‌اند از : منابع مالی، منابع فیزیکی، منابع انسانی و استراتژی‌ها و رویه‌های سازمانی. منابعی که مورد استفاده قرار می‌گیرد اگر قابل لمس باشد به آن، منبع فیزیکی گفته می‌شود؛ مانند تجهیزات و مواد اولیه. منابع مالی به صورت وجوه نقد یا اعتبارات اسنادی یا سایر اقلام مالی مورد استفاده سازمان قرار می‌گیرد. منابعی که بازشناسی رویکرد منبع محور نسبت به منابع سازمان و مزیت رقابتی پایدار خلق ارزش می‌کند و حاصل تعاملات سازمانی و گردش فعالیت‌های اجرایی است، به عنوان استراتژی‌ها و رویه‌های سازمانی ذکر می‌گردد (هانگر، ۱۳۸۱: ۱۲۴).

۲-۳-۲-مؤلفه‌های منابع سازمانی

۲-۳-۲-۱-منابع ملموس

منابع ملموس دارایی‌های ثابت و فعلی سازمان هستند که در بلندمدت در دسترس هستند (ورنرفلت، ۱۹۸۴). ارزیابی مالکیت و ارزش آن‌ ها نسبتاً آسان است. منابع ملموس را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: منابع مالی و فیزیکی. ارزش دفتری این دارایی‌ها از طریق مکانیزم های مرسوم حسابداری ارزیابی می‌شوند و معمولاً در ترازنامه شرکت‌ها منعکس می‌شوند. دیگر ویژگی منابع ملموس این است که به راحتی قابل شناسایی هستند و نسبتاً برای شرکت‌ها مشکل است که بتوانند از تکثیر کردن آن توسط رقبا جلوگیری کنند.

-منابع فیزیکی

منابع فیزیکی سازمان در سازمان‌های امروزی و غیرمجازی دارای اهمیت خاصی است (پورتر^[۴۱]، ۲۰۰۱). دستگاه‌ها، تجهیزات، ماشین آلات و تکنولوژی‌های مورد استفاده در تولید و توزیع و …، ساختمان و فضاهای مکانی، مواد اولیه و موجودی‌های انبار، تجهیزات و امکانات اداری و سایر مقدورات فیزیکی که عموماً با چشم قابل مشاهده و ارزش‌گذاری است، در زمره منابع فیزیکی، قابل دسته‌بندی است (هانگر، ۱۳۸۱: ۱۲۸).

نقش اساسی این منابع در بسترسازی به منظور تولید و پیشبرد برنامه ها غیرقابل‌انکار است.

-منابع مالی و سرمایه‌ای

آنچه که به عنوان پشتوانه سازمان به جهت اعتباربخشی به آن برای اخذ وام یا اعتبارات و همچنین وجوه اسنادی یا از این دست مورد توجه قرار می‌گیرد (گرنت، ۱۹۹۹).